فکرش را می‌کردید بخشی از تاریخ یک شهر را در کوچه و بازارش پیدا کنید؟ کوچه مازاری ها که در محله نعیم آباد یزد واقع شده، تاریخی رنگین را در سینه دارد. حجره‌هایی که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارند و هنری که بیش از ۷ قرن در میان مردم این خطه دست‌به‌دست چرخیده تا امروز به کوچه مازاریها تبدیل شده است.
جاهای دیدنی یزد فراوان است اما سادگی و دست‌نخورده بودن برخی از مناطق، سفر را برای شما دلچسب‌تر خواهد کرد. وقتی وارد کوچه مازاری ها یزد می‌شوید غبار موجود در هوای حجرهها و نوری که از لابه‌لای سقف، دزدکی وارد کارگاه می‌شود، سرمستتان خواهد کرد، پس حواستان باشد این یک سفر عادی نخواهد بود.
تا الان متوجه شده‌اید که در این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا داستان کوچه مازاری های یزد را برای شما خواهیم گفت، پس برای سفری مجازی به دنیای رنگ و هنر با ما همراه باشید.
کوچه مازاریها کجاست؟
چطور به کوچه مازاریها برویم؟
چه جاذبهای در کوچه مازاریها وجود دارد؟
کوچه مازاریها را بهتر بشناسید
اگر به شما بگویم که فلان محله یزد را ببینید، بعد سعی کنید حدس بزنید که همان محله ۷۰۰ سال پیش (یعنی در قرن ۱۵ میلادی!) چه شکلی بوده، آن را چطور تصور می‌کردید؟ حالا تصور خودتان را با چیزی که در این مقاله هست مقایسه کنید و ببینید که ۷۰۰ سال چه کاری با این محله کرده. این محله از زمان‌های قدیم، مکان حناسابی در استان یزده بوده.
همه ما استان یزد و شهرهای مختلف آن را با اصالتی گره خورده با فرهنگ و تاریخ ایران می‌شناسیم، بنابراین وقتی از گذری عبور می‌کنیم که گرد حنا و بوی خوش آن فضا را پُر کرده، به سنتی عجین شده با شهر یزد قدم می‌گذاریم.
زمانی بود که حرفه ساییدن برگ حنا به کثرت انجام می‌شد تا بالاخره یک روز تصمیم گرفتند که محله‌ای برای این کار اختصاص دهند تا همه حناسابان یک‌جا جمع شوند. در گذشته برای تهیه سنگ‌های آسیاب کوچه مازاری ها از سنگ‌های کوه شهرستان مهریز استفاده می‌شد و حالا نیز میتوانید در این راسته سنگ‌های آسیابی را ببینید که چندین نسل را به چشم دیده‌اند. پدر و پسری که دوش به دوش هم کار کردند و دانش تجربی خود را از پدر به پسر منتقل کردند اما سنگ مازاری همان‌جا مانده و نظاره‌گر این گذر عمر بوده است.
در گذشته بخش اصلی فعالیت کوچه مازاری ها ساییدن برگ حنا بود اما بعضی از کسبه علاوهبر حنا، برای تولید ادویه نیز اقدام می‌کردند. از جمله ادویه‌هایی که در کوچه مازاریها تهیه می‌شد می‌توان به فلفل، زنجبیل و دارچین اشاره کرد.
یک حجره مازاری چطور معماری می‌شود؟
روی سقف کارگاههای مازاری ها دریچه کوچکی هست که اگر آن را بپوشانید، کل کارگاه غرق در تاریکی می‌شود. در میانه کارگاه، سکوی نیم‌متری قرار گرفته و روی آن سنگ آسیابی مثل سلطانی که به تختش تکیه زده باشد، جا خوش کرده. این سنگ بزرگ و گرد که ممکن است با دست تراشیده شده باشد، اصلی‌ترین ابزار برای ساییدن حنا و ادویه در یک کارگاه مازاری است. در گذشته‌های دور برای گرداندن سنگ آسیاب از چهارپایان استفاده می‌کردند و حالا میتوانید در گوشه‌ای از کارگاه یک موتور کوچک را ببینید که کار چهارپایان بی‌زبان را گردن گرفته است.
در گوشه‌ای از کارگاه اتاق‌ها یا حجره‌هایی قرار دارد که محل انبارش حناهای نساییده و برخی از ادویه‌ها است. یکی دیگر از اتاق‌ها نیز به دوخت کیسه کرباس و بستهبندی حنا اختصاص پیدا کرده است.
وقتی پا به کارگاه می‌گذارید غبارهای رقصان حنا در هوا شاید بینی‌تان را پر کند. وقتی چشمانتان به نور کم کارگاه عادت کرد، تازه زیبایی تاریخ را در مقابل چشمانتان خواهید دید.
چرا کاسبی حنا در یزد می‌گیرد؟
شغل مازاری از جمله حرفه‌های اصلی مردم یزد بوده و علت اصلی رونق آن نیز بده‌وبستان تاجران یزدی با کشور هند و کشورهای حوزه خلیج فارس بوده است. تاجران یزدی از اولین کسانی بودند که با جمع‌آوری برگ حنا از نقاط مختلف کشور آن را در کوچه مازاری ها می‌ساییدند. این موضوع خود عامل مهمی در شهرت کوچه مازاری ها یزد در ایران و کشورهای اطراف بوده است.
اهالی کوچه مازاری ها از چه وسایلی استفاده می‌کردند؟
کسبه و اهالی کوچه مازاری ها برای تجهیز کارگاه خود و همین‌طور جلوگیری از هدر رفتن زمان و انرژی، دستگاه بافت گونی و کیسه برای بستهبندی حنا و دیگر محصولات خود در گوشه‌ای از حجره درست کردند. بنابراین اگر وارد یکی از این حجرهها در کوچه مازاری ها یزد شوید، میتوانید تجهیزات تکمیلی فرآیند آسیاب و بستهبندی حنا و ادویه‌جات را نیز ببینید. جالب است بدانید که استادکاران قدیمی برای دوختن کیسه‌های حنا از دستگاه‌های دوخت استفاده نمی‌کردند و کیسه‌های کرباس را با دست می‌دوختند.
الان کوچه مازاری ها در چه حال است؟
کوچه مازاری ها یزد نیز مانند بسیاری از راسته بازارهای سنتی ایران به مرور زمان ماهیت کاربردی خود را از دست داده و بخش عمده‌ای از آن به محلی برای گردشگری تبدیل شده است. اما هنوز هم هستند حجره‌هایی که سر در و ورودی آن‌ها با تابلوهایی جدید و دیوارهایی که دیگر رنگ و بوی گذشته را کمتر دارند، تزئین شده است. اما اگر وارد حجرهها شوید، انگار از قرن بیستم وارد قرنی شدید که پدرِ پدربرزگ‌تان در آن زندگی می‌کرده است.
در حال حاضر تنها چند مازاری در یزد مشغول به کار هستند و بازار دیگر آن رونق و شور قدیمی را ندارد. در مقابل، بسیاری از حجرهها به جای ساییدن برگ حنا به ساییدن ادویه‌های مختلفی روی آورده‌اند که بازار بهتری دارد.
بنابراین همان چند حجره‌ای که مشغول حناسابی هستند تمام بار حفظ این حرفه را به تنهایی به دوش می‌کشند. با وجود اینکه بازار مصرف حنا از استان یزد به استان‌های همجوار و کشورهای همسایه کشیده شده، مقدار اعظم تولید حنای کوچه مازاری ها عملاً به استان‌های دیگر فرستاده شده یا به کشورهای همسایه صادر می‌شود.
چرا مازاریها؟
برای خیلی از ما، نام مازاریها برای یک راسته بازار یا یک کوچه می‌تواند نامی عجیب باشد. نامی که در استان یزد داستانی پشت خود دارد و به ریشه و اصل زبان یزدی برمی‌گردد. کلمه مازاری که از واژه «ماز» گرفته شده، ترکیبی زیبا است که نشان‌دهنده ماهیت و نوع فعالیت در حال انجام در این کوچه است.
ماز در زبان یزدی به معنای «چرخ» است و مازاری نیز آسیاب‌هایی هستند که برای ساییدن از آن‌ها استفاده می‌شود. در راسته یا کوچه مازاری ها، بازاری‌ها و کسبه برای ساییدن برگ حنا و تبدیل آن به پودری سبزرنگ، معطر و پُرخاصیت، از چرخ‌های آسیاب سنگی بزرگی استفاده می‌کنند.
همان‌طور که اشاره کردیم، این راسته قدمتی بیش از ۷۰۰ سال دارد و شاید اگر به دیوارهای هر حجره نگاه کنید، لایه‌هایی از پودر حنا را می‌بینید که در طول سالیان سال روی دیوار نشسته و نقش‌هایی طبیعی را ایجاد کرده‌اند.
چه جاذبهای در این کوچه وجود دارد؟
مدتی است که به منظور جذب گردشگر و شناساندن هنر دست مردمان دیار یزد، کوچه مازاری ها مرمت شده و تقریباً ظاهر حجرهها یکدست شده است. از طرفی به منظور آشنایی بیشتر گردشگران با ماهیت کار این راسته و مردم یزد، مراسم‌ها و نمایشگاه‌های مختلفی در کوچه مازاری ها برگزار می‌شود که از آن جمله می‌توان به نمایشگاه‌های هنری، تئاتر خیابانی، نمایشگاه هنرهای تجسمی و مراسم نقد کتاب اشاره کرد. بنابراین اگر به یزد سفر کردید و خواستید از کوچه مازاری ها دیدن کنید، میتوانید از این نمایشگاه‌ها و مراسمهای فرهنگی نیز استفاده کنید.
اگر به این راسته رفتید، میتوانید علاوهبر خرید حنای اعلا با کیفیتی فوق‌العاده، از حجره‌های مختلف دیدن کنید و با فرآیند آسیاب برگ‌های حنا، تهیه پودر حنا، بافت کیسه کرباس، بستهبندی و دوخت کیسه‌های حنا آشنا شوید. اگر دیدن فرآیند تهیه یک محصول می‌تواند برای شما جذاب است، گذر از کوچه مازاری ها را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
از دیگر جاذبه‌های اطراف کوچه مازاری ها یزد می‌توان به رستوران شاه مردان و کافه مازاری اشاره کرد. وقتی داخل رستوران یا کافه نشسته‌اید میتوانید تکاپوی استادکاران را در کارگاه حناسابی ببینید.
کوچه مازاریها کجاست؟
در خیابان آیت الله کاشانی یزد کوچه‌ای قرار دارد که با قدمتی ۷۰۰ ساله و رنگ و بوی خوش حنای تازه ساییده شده شناخته می‌شود. کوچه مازاری ها یزد در استان یزد، محله نعیم آباد، خیابان آیت الله کاشانی واقع شده است. لوکیشن این بازار را میتوانید در بخش بعدی ببینید.
کوچه مازاری ها یزد روی گوگل مپ
مسیر دسترسی به کوچه مازاریها
برای بازدید از کوچه مازاری ها یزد میتوانید از دو مسیر استفاده کنید. یکی از مسیرها از بلوار کاشانی عبور کرده و از شمال به جنوب پس از خیابان امام جعفر صادق، اولین کوچه در سمت راست، کوچه مازاریها خواهد بود. مسیر بعدی از بلوار امام جعفر صادق می‌گذرد که باید پس از رسیدن به خیابان آیت الله کاشانی وارد این خیابان شده و سپس وارد اولین کوچه شوید که کوچه مازاری ها یزد است.
کوچه مازاری ها یزد از گذشته تاکنون
کوچه مازاری ها یزد را بیشتر کسانی می‌شناسند که به دنبال حنای اصل و ادویه‌های مرغوب هستند. اما همان‌طور که اشاره کردیم، سازمان میزاث فرهنگی یزد تلاش کرده تا با مرمت این کوچه، علاوهبر زنده نگاه داشتن بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ یزد، گردشگران را به بازدید از کوچه مازاریها ترغیب کند.
این کوچه پیشینه‌ای به قدمت ۷ قرن تاریخ یزد دارد و تاریکی و نموری حجرهها به راحتی شما را به بخشی از تاریخ یزد پرتاب می‌کند که در هیچ جای دیگری نمی‌توانید آن را تجربه کنید. اگر به شهر یزد سفر کردید و از این کوچه بازدید داشته‌اید از تجربه قدم زدن در میان حجرهها برای ما بگویید، اینکه آیا حنایی که در این کوچه ساییده می‌شود شما را به یاد موها و دست‌های رنگین مادربزرگتان می‌اندازد و خاطره خوشی را برای شما تداعی می‌کند.
درضمن جهت اطلاع دوستان علاقمند به این مشغولیات تاریخی باید اضافه کنم که تهیه روناس برای رنگرزی ها نیز حرفه ما زاری نقش بسزایی دارد