طاق کسری بغداد؛ شاهکار معماری ایران باستان

شاید برایتان کمی عجیب به نظر برسد وقتی بگوییم می‌توانید یک بنای دوره ایران باستان را در کشور عراق ببینید؛ اما این واقعیت دارد، کمی دورتر از شهر بغداد، پایتخت عراق، ویرانه‌های یک کاخ باشکوه ایرانی قرار دارد که به نام طاق کسری یا کاخ خسرو و ایوان مدائن شناخته می‌شود.

این بنا در دوره ساسانیان یکی از قدرتمندترین امپراتوری‌های ایران باستان ساخته شده است، این طاق یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین بناهای خشتی جهان است که شکوه و عظمت ایران باستان را به نمایش می‌گذارد.

همچنین می‌توانید قبل از سفر این مقاله را مجله گردشگری علی‌بابا دنبال کنید تا با تاریخچه، معماری و جاذبه‌های گردشگری نزدیک طاق کسری بیشتر آشنا شوید.

طاق کسری کجاست؟

هرچند در روزگاری دور طاق کسری بخشی از ایران باستان بود؛ اما حالا برای دیدن این بنای باشکوه باید به عراق سفر کنید، در حال حاضر این کاخ  در ۴۰کیلومتری جنوب شرقی بغداد در استان دیاله شهر سلمان پاک واقع شده است.

عکس از: سایت Atlasobscura

طاق کسری روی گوگل‌مپ

اگر در سفرتان به عراق قصد دارید به کاخ تیسفون هم سری بزیند، با کلیک روی لینک زیر می‌توانید آدرس این منطقه را پیدا کنید.

لوکیشن طاق کسری روی گوگل مپ

بهترین زمان بازدید از طاق کسری

کشور عراق آب‌وهوایی گرم و شبیه شهرهای جنوبی ایران دارد، پس اگر عادت به هوای گرم ندارید، پیشنهاد می‌کنیم برنامه سفرتان به عراق را در فصل‌های پاییز یا زمستان بچینید.

عکس از: سایت Cloudfront

ایوان مدائن در روزهای عادی سال آنچنان شلوغ نیست؛ اما اگر قصد دارید در زمان‌های خاص مانند ماه محرم و صفر به عراق سفر کنید و در این بین سری به این مکان تاریخی هم بزنید به‌دلیل برگزاری مراسم‌های مذهبی و حضور مسافران بسیار باید انتظار ازدحام جمعیت را داشته باشید.

ازآنجاکه این مکان خارج از شهر است، بهتر است سفر خود را جوری برنامه‌ریزی کنید که قبل از غروب آفتاب به محل اقامتتان برگردید و بتوانید به سایر جاهای دیدنی عراق سری بزنید.

مسیر دسترسی به طاق کسری

هرچند امروزه از آن بنای باشکوه چیزی جز یک طاق باقی‌ نماده؛ اما هنوزم هم دیدن آن خالی از لطف نیست، برای رسیدن به کاخ کسری از تهران می‌توانید یکی از دو مسیر زمینی یا هوایی را انتخاب کنید.

عکس از: سایت Donya-e-eqtesad

مرز مهران در استان ایلام نزدیک‌ترین مسیر زمینی تا کاخ تیسفون است؛ پس اگر قصد دارید از تهران زمینی سفر کنید، پیشنهاد می‌کنیم اول خودتان را به مرز مهران برسانید و از آنجا با کرایه ماشین‌های عبوری خودتان را به این بنای مهم و تاریخی برسانید؛

اما اگر  نمی‌توانید سفر جاده‌ای را تحمل کنید، بهتر است مسیر هوایی را انتخاب کنید، در این روش اول  از فرودگاه بین‌المللی مهرآباد تهران به فرودگاه بین‌المللی بغداد پرواز تقریبا دوساعته را تجربه می‌کنید، بعد از فرودگاه بغداد به‌وسیله تاکسی یا اتوبوس می‌توانید به طاق کسری بروید.

عکس از: سایت Loc

اینکه کدام روش برای رسیدن و بازدید از این شاهکار معماری بهتر است به خودتان، بودجه، زمان و سبک زندگیتان بستگی دارد.

تاریخچه طاق کسری

طاق کسری یا ایوان مدائن، یکی از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین بناهای تاریخی ایران است که در دوره ساسانی ساخته شده است، این بنا در شهر تیسفون، پایتخت ساسانیان، در عراق امروزی قرار دارد.

تاریخ دقیق ساخت طاق کسری مشخص نیست و نظرات و داستان‌های مختلفی پشت این مکان تاریخی وجود دارد. در بعضی از منابع گفته شده ساخت کاخ کسری در دوره اشکانیان شروع شده و توسعه و پیشرفت آن در زمان ساسانیان و پادشاهی انوشیروان بوده است.

عکس از: سایت Wikimedia

هرچند سه روایت دیگر هم درباره تاریخ ساخت این بنا وجود دارد که هرکدام به یکی از پادشاهان ساسانی نسبت داده می‌شود.

گروهی معتقد هستند این بنا در زمان شاپور اول، پادشاه ساسانی (۲۴۱ تا ۲۲۴ میلادی) ساخته شده است، بعضی دیگر ساخت آن را به زمان خسرو اول، معروف به انوشیروان (۵۳۱ تا ۵۷۹ میلادی) نسبت می‌دهند، روایت سوم نیز این است که طاق کسری در زمان خسرو پرویز، نوه انوشیروان (۵۹۰ تا ۶۲۸ میلادی) ساخته شده است.

در نهایت آنچه در بیشتر داستان‌های تاریخی نقل‌شده،  نشان از ساخت کاخ در زمان خسروپرویز می‌دهد، هرچند خود ساخته‌شدن کاخ داستان دیگری دارد.

عکس از: سایت Stockfood

بنابر روایت‌های قدیمی خسرو پرویز برای ساخت این کاخ بهترین معماران و هنرمندان را دعوت کرد، یکی از افراد حاضر فردی به نام فرقان است که از معماران برجسته آن زمان بود، فرقان کار خود را با ساخت دیواری به عرض ۱۰ متر شروع کرد.

پس از ساخت دیوار فرقان از خسرو پرویز درخواست کرد تا مدتی کار متوقف شود تا او بتواند میزان نشست دیوار را اندازه‌گیری کند؛

خسرو پرویز با این کار مخالفت و فرقان شبانه فرار کرد. با فرار فرقان کار ساخت کاخ تیسفون نیمه‌کاره رها شد. بعد از مدتی  نزدیک سه سال فرقان به نزد پادشاه برگشت و درخواست اندازه‌گیری دیوار را کرد.

عکس از: سایت Tmgrup

هرچند خسروپرویز قصد زندانی‌کردن فرقان را داشت؛ ولی با این درخواست او موافقت کرد و نتیجه نشست دومتری دیوار بود. بعد آگاهی از نتیجه، فرقان گفت: «اگر آن روز کار ساخت کاخ را ادامه می‌دادم، حال چیزی از آن باقی‌ نمی‌ماند.»

خسرو پرویز ساسانی که از هوش و ذکاوت فرقان خوشش آمده بود، دستور ادامه ساخت کاخ را داد و حدود ۷ سال کار ساخت آن به پایان رسید.

هرچند با حمله اعراب به ایران و جداشدن بخشی از قلمرو حکومت ایرانیان و تغییر مرزبندی‌ها، این بنای عظیم هم از ایران باستان جدا شد و الان جز طاق کسری چیزی از این بنای باشکوه باقی نمانده است؛ اما می‌توان از روی عکس‌های قدیمی به هنر معماران آن دوره، مهارت مهندسی و شیوه ساخت بنایی با عظمت آن هم با آجر و گچ پی برد.

عکس از: سایت Tntribune

علت نام‌گذاری طاق کسری

نام اصلی این بنا ایوان مدائن است که به طاق کسری هم شهرت دارد، شاید دلیل این نام‌گذاری برای شماهم جالب باشد. در گذشته اعراب شاهان ساسانی را کسری صدا می‌کردند، کسری همان خسرو در زبان عربی است، به همین دلیل این بنا به کاخ یا همان طاق کسری هم شهرت دارد.

عکس از: سایت Tripadvisor

معماری طاق کسری

این بنا در ابتدا بخش از یک کاخ بزرگ بود که شامل چندین ایوان و سالن و اتاق بود.

امروز تنها یک طاق با شکافی بزرگ روی آن باقی مانده است. طاق کسری از آجرهای بزرگ و محکمی ساخته شده که به‌صورت هلالی بر روی هم قرار گرفته‌ است. این طاق به‌گونه‌ای طراحی شده که وزن خود را به‌خوبی تحمل می‌کند و در برابر نیروهای واردشده مقاوم است.

عکس از: سایت Wikimedia

طاق کسری با ۲۵ متر عرض و ۳۷ متر ارتفاع و نمای آجری، یکی از شاهکارهای معماری ساسانی به شمار می‌رود.

در آن زمان ساخت طاق بناها رواج پیدا کرده بود؛ اما به‌دلیل کمبود منابع چوبی، معماران روش جدیدی برای ساخت آن‌ها را پیش گرفتند و حلقه‌های قوس‌دار را جایگزین قالب‌های چوبی کردند که خودش از ویژگی‌های مهم معماری طاق به شمار می‌رود.

عکس از: سایت Pozatrasa

ساخت طاقی کسری حدود هفت سال طول کشیده است و در سال ۵۷۰ میلادی، ساخت آن به پایان رسید، طاق کسری در طول تاریخ، شاهد بسیاری از وقایع مهم بوده است.

این بنا محل برگزاری بسیاری از جشن‌ها و مراسم‌های مهم بوده است؛ همچنین در زمان حمله اعراب به ایران، طاق کسری به‌عنوان مقر فرماندهی سپاه ساسانی استفاده می‌شد.

شگفتی‌های معماری طاق کسری

آنچه طاق کسری را متمایز کرده و باعث شگفتی معماران و مهدسان امروزی شده، معماری خاص این بناست. طاق کسری بلندترین طاق خشتی دوره باستان به ارتفاع ۳۷ است که بدون هیچ قالب‌بندی و ابزار خاصی و تنها با ملات به‌کاررفته در آن یعنی آجر و گچ ساخته شده ‌است.

عکس از: سایت Wikimedia

دلیل کج‌بودن دیوار طاق کسری

اگر به عکس‌های این مکان نگاهی بیندازید، احتمالا متوجه کج‌بودن بخشی از دیواره‌های کاخ می‌شوید، همان‌طور که بالاتر گفتیم پشت این بنای تاریخی، داستان‌های مختلفی روایت شده است.

دلیل کج‌بودن دیوار طاق کسری هم یکی دیگر از آن داستان‌های تاریخی در زمان پادشاهی ساسانیان است که نشان از عدل و جوانمردی انوشیروان دارد.

براساس روایات، در زمان ساخت طاق کسری، کارگران مجبور بودند برای ساخت دیوار کاخ بعضی از خانه‌های مردم را تخریب کنند.

عکس از: سایت Wikimedia

یکی از این خانه‌ها، متعلق به یک پیرزن بود که حاضر به فروش خانه خود حتی با بیشتر از قیمت واقعی آن نشد. وقتی انوشیروان از این ماجرا مطلع شد، دستور داد که دیوار کاخ را در محل خانه پیرزن به‌صورت کج بسازند تا وارد حریم خانه او نشوند و به حق او احترام بگذارند.

به این شکل شد که دیوار کاخ در نقطه ای خاص به‌شکل عجیبی کج‌شده و پس از طی‌کردن مسیری اندک باز در خطی راست به جلو رفته است.

البته این داستان تنها یک روایت است و کج‌بودن دیوار طاق کسری ممکن است دلایل دیگری هم داشته باشد.

عکس از: سایت Wikimedia

شکاف به وجود آمده در طاق کسری

شکاف به‌وجودآمده در طاق کسری، یکی از ویژگی‌های بارز این کاخ خشتی است، این شکاف، در قسمت بالای طاق قرار دارد و از طول طاق را به دو قسمت تقسیم می‌کند.

هرچند دلیل اصلی این شکاف مشخص نیست؛ اما از رایج‌ترین دلایل آن می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.

قرارگرفتن این بنا در کشور عراق و بی‌توجهی و رسیدگی‌نکردن دولت عراق به این بنای تاریخی باعث فرسودگی بافت و ریزش بنا و ایجاد این شکاف روی طاق شده است.

عکس از: سایت Worldhistory

جنگ‌های پیوسته در عراق هم در تخریب این سازه و محیط اطراف آن نقش داشته است، علاوه‌ بر این‌ موارد، زلزله، باران، سیل و سایر عوامل طبیعی هم نقش بسیاری در  نابودی این اثر باستانی دارد.

متأسفانه در سال ۲۰۲۱ بخش دیگری از کاخ تیسفون ریخت و کم‌کم این بنا به خرابه تبدیل خواهد شد. همه این‌ها نشان از وخامت اوضاع، نابسامانی و رسیدگی‌نکردن عراق در ترمیم و حفظ کاخ کسری است.

هرچند دولت عراق یک بار از کشور چک برای مرمت این بنای تاریخی دعوت کرد؛ اما به‌دلیل استفاده از مصالح نامرغوب، این ترمیم فایده‌ای نداشته و ریزش کاخ ادامه دارد.

همچنین تاکنون درخواستی از سوی دولت عراق برای ثبت این بنای ارزشمند در یونسکو ثبت نشده تا به کمک آن‌ها شاید بتوان از تخریب طاق کسری جلوگیری کرد.

عکس از: سایت Wikimedia

علاوه‌ بر دلایل بالا می‌توان به این داستانی قدیمی که بین اعراب و ایرانیان رایج است هم اشاره کرد،

براساس این داستان در شب ولادت حضرت محمد(ص)، طاق کسری لرزید و ۱۴ کنگره آن فروریخت و این شکاف از آن زمان روی دیواره‌ی کاخ ایجاد شده‌است.

امکانات رفاهی طاق کسری

ازآنجاکه ایوان مدائن خارج از شهر واقع شده است، امکانات رفاهی محدودی دارد؛ پس قبل از رفتن به این منطقه حتما با خود آب و مقداری خوراکی داشته باشید.

عکس از: سایت Wikimedia

جاهای دیدنی نزدیک به طاق کسری

بازدید از این منطقه تنها به کاخ تیسفون خلاصه نمی‌شود، شما می‌توانید در نزدیکی طاق کسری، به دو جاذبه گردشگری دیگر که ارزش بازدید دارد هم سری بزنید.

– رود دجله

ایوان مدائن در ساحل شرقی رود دجله واقع شده است، شما می‌توانید پس از گشت‌وگذاری کوتاه در کاخ تیسفون، رود دجله و مناظر اطراف آن هم را هم ببینید. رود دجله از زمان‌های دور نق مهمی در توسعه و پیشرفت این این منقطه داشته و امروز هم جز منابع اصلی آب عراق حساب می‌شود.

عکس از: سایت Iranintl

– آرامگاه سلمان فارسی

آرامگاه سلمان فارسی در فاصله ۲کیلومتری طاق کسری یکی دیگر جاذبه‌های تاریخی مذهبی نزدیک این منطقه است.

سلمان فارسی یکی از یاران پیامبر بود که پس از جنگ خندق به‌عنوان والی مدائن منصوب شد، سلمان فارسی به‌دلیل پاکدامنی و زهد خود، به سلمان پاک معروف است، به همین دلیل پس از فوت او این منطقه به سلمان پاک مشهور شد.

عکس از: سایت Wikihaj

امزوه نیز مسجد سلمان فارسی یکی از مساجد تاریخی عراق به شمار می‌رود و پذیرای مسافران و گردشگران بسیاری است.

توصیه‌هایی برای بازدید از طاق کسری

طاق کسری همه‌روزه برای بازدید باز است و نیازی به پرداخت ورودی ندارد؛ اما فراموش نکنید برای کرایه رفت‌وبرگشتتان پول کافی همراه داشته باشید و از تاکسی‌های مطمئن استفاده کنید.

اگر از بغداد به‌سمت این منطقه حرکت می‌کنید، باید این نکته را بدانید که در مدت این سفر کوتاه از چند ایست بازرسی عبور خواهید کرد که باعث طولانی‌ترشدن زمان سفرتان می‌شود؛ پس با این نکته زمان بازدید خود از کاخ تیسفون را تنظیم کنید.

عکس از: سایت Wikimedia

به‌دلیل فضای آزاد منطقه پیشنهاد می‌کنیم در طول روز  برای جلوگیری از آفتاب‌سوختگی از کلاه و عینک و ضدآفتاب استفاده کنید؛ همچنین به‌دلیل امکانات محدود منطقه اگر قرار است مدت طولانی را در کاخ تیسفون و اطراف آن سپری کنید، آب و خوراکی همراه خود داشته ‌باشید؛ همچنین پناهگاه خاصی در این مکان وجود ندارد؛ پس در روزهای بارانی به این منطقه نیایید.

هرچند لازم به گفتن نیست؛ ولی فراموش نکنید طاق کسری یک میراث ملی دورافتاده است که باید از آن محافظت کرد؛ پس از نوشتن یادگاری و کندکاری روی دیوارهای باقی‌مانده کاخ خودداری کنید،