مدرسه هدایت ارومیه و گشت‌وگذار در تاریخ مصور شهر

مدرسه که زیاد دیدم؛ دولتی، انتفاعی، غیرانتفاعی. اما برایم جالب بود ببینم دانش‌آموزها و پیشاهنگ‌های دوران قاجار و حتی پهلوی در مدارس ملی ایران چه حالی داشتند؛ چه لباسی می‌پوشیدند؛ چه روزگاری را می‌گذراندند؛ اصلا حرف‌هایشان با هم چه بود. همین شد که دنبال یک مدرسه قدیمی گشتم که سرآخر در یکی از استان‌های ایران پیدایش کردم. البته قبلا هم مقاله‌ای درباره یکی از قدیمی‌ترین مدرسه‌های ایران یعنی مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر نوشته بودم، اما امروز می‌خواهم از مدرسه هدایت ارومیه بنویسم.

قصه طولانی دارد. اصلا قدمتش برمی‌گردد به سال‌های پایانی دوره قاجار که همین داستانش را برایم جذاب‌تر می‌کند. پس اگر شما هم مانند من به تاریخ و معماری علاقه‌مند هستید و دوست دارید ببینید سر و ته مدرسه هدایت به کجا می‌رسد، با من در مجله گردشگری علی بابا همراه باشید تا شما را با یکی از جاهای دیدنی ارومیه آشنا کنم.

معرفی و تاریخچه مدرسه هدایت ارومیه

با اینکه به خاطر تخریب شدن کتیبه‌های مدرسه حرف و حدیث‌های زیادی درباره نام معمار و سال ساخت آن وجود دارد، اما می‌گویند مدرسه هدایت ارومیه خانه‌ای با ۸ واحد مسکونی بوده که شخصی به نام شهریارخان نظیم الدوله آن را در سال ۱۳۰۳ هجری قمری (۱۲۶۴ خورشیدی) یعنی در همان دوره قاجار می‌سازد و ساختش هم یک ۵ سالی طول می‌کشد.

عکس از: سایت Irna

همین‌ طور روزگارش می‌گذرد تا اینکه صاحب جدیدش، حاج محمد صحت در سال ۱۳۴۵ هجری قمری (۱۳۰۶ خورشیدی) تصمیم می‌گیرد این خانه را به دانشکده هنر و بعد از یک سال هم به دبیرستان تبدیل کند و همین کار را هم می‌کند. از آن به بعد بود که به آن مدرسه هدایت ارومیه می‌گفتند. همینطور دانش‌آموز و دبیرستانی بود که از این مدرسه فارغ‌التحصیل می‌شد. شاید بگویید که داستانش مانند خیلی از مدارس امروزی است. اما همچین هم گذشته سوت و کوری نداشته است.

عکس از: سایت Irna

چون در جاهای مختلفی خواندم که در جنگ جهانی اول فرانسوی‌ها از آن استفاده می‌کردند. حالا برای چه کاری را نمی‌دانم. اصلا سوالی که برایم پیش می‌آید اینجاست که فرانسوی‌ها چه کار می‌کردند آن‌جا؟ تا جایی که یادم می‌آید، شوروی و آلمان نازی و بریتانیا و آمریکا جولان می‌دادند در ایران و تهران. اما چرا رد پای فرانسوی‌ها را در مدرسه هدایت ارومیه می‌بینیم دیگر خودش یک داستان جداگانه‌ای دارد.

عکس از: سایت Irna

مدرسه هدایت ارومیه سرآخر در ۱۵ دی سال ۱۳۷۵ خورشیدی خودش را در فهرست آثار ملی ایران دید. کاربرد امروزش هم متفاوت است. یعنی بخشی از ساختمان کاربرد اداری دارد و بخش دیگرش هم به موزه تبدیل شده است. بازسازی و مرمت آن هم از سال ۱۳۸۰ خورشیدی شروع شد و چند سالی طول کشید تا اینکه در سال ۱۳۸۲ رنگی تازه به خودش گرفت. الان هم سازمان مسکن و بهسازی آن را مدیریت می‎کند.

عکس از: سایت Emaratkhorshid

مدرسه هدایت اورومیه کجاست؟

آدرس: ایران، استان آذربایجان غربی، ارومیه، بافت قدیمی شهر، خیابان امام، کوچه امیرنظمی.

مدرسه هدایت روی گوگل مپ

مسیر دسترسی به مدرسه هدایت ارومیه

برای تماشای این مدرسه باید بروید به استان آذربایجان غربی و بعد از آن هم شهر ارومیه. همین که به خیابان امام و کوچه امیرنظمی برسید، نگاهتان به جمال مدرسه هدایت ارومیه می‌افتد. حالاست که باید حظ ببرید از معماری قدیمی یک مدرسه در زمان قاجار.

عکس از: سایت Irna

علت نام‌گذاری مدرسه هدایت ارومیه

چیزی از وجه تسمیه این بنا پیدا نکردم. اما احتمال می‌دهم به خاطر شباهتش به یک مدرسه دیگر در اردبیل ، نام آن را هم هدایت گذاشته باشند. چون یک مدرسه دیگری هم در اربیل وجود دارد که آن هم به مدرسه هدایت ارومیه مشهور شده است. البته تمام این‌ها تنها نظریه‌های خودم هستند و هیچ مدرک و سندی هم بابت‌شان ندارم. در کل باید بگویم که نتوانستم اطلاعاتی درباره علت نامگذاری مدرسه هدایت ارومیه پیدا کنم.

عکس از: سایت Irna

معماری مدرسه هدایت ارومیه

مدرسه هدایت ارومیه به عنوان یکی از بناهای تاریخی ایران ۲ حیاط اندرونی و بیرونی دارد که دیگر اثر از آن‌ها را در ساختمان‌ها و معماری‌های این روزها نمی‌بینم. این مدرسه با حیاط چهارگوش مستطیلی، دیوارهای آجری، طاق‌نماها و آجرهای لعاب‌دار فیروزه‌ای رنگ و … حرف‌هایی برای گفتن دارد.

عکس از: سایت Google Maps

البته من که مدرسه هدایت ارومیه را فقط به معماری آجری‌اش نمی‌بینم. اصلا طاق‌های قوسی، درب‌های چوبی گره‌چینی شده، کاشی‌های ارسی، ستون‌های آجری و شیشه‌های رنگی و حیاط بزرگ و حوض دایره‌ایش را باید نمادهایی از معماری ایران در زمان قاجار دید. در ضمن، دو سه نیمکت هم در حیاط مدرسه تعبیه شده که می‌توانید روی آن‌ها بنشینید تا از زیبایی شکل و شمایل مدرسه لذت ببرید.

پیشنهاد خواندنی: جاهای دیدنی ارومیه؛ شهر آب‌ها را بیشتر بشناسید

– شاه‌نشین

بنای شاه‌نشین مدرسه هدایت ارومیه که در مرکز مدرسه قرار گرفته، ۲ طبقه دارد و کم و بیش بزرگ است و این هم یعنی از آن‌جا می‌توانید به حیاط اندرونی مشرف باشید. از طبقه اول با آن پنجره‌های دوجداره رنگی تمام قد هم می‌توانید حیاط بیرونی و حیاط اندرونی را ببینید که ناگهان چشم‌تان می‌خورد به زیبایی ستون‌های فیروزه‌ای رنگش.

عکس از: سایت Shadmag

– تزیینات مدرسه هدایت ارومیه

این مدرسه تزیینات کمی ندارد؛ از آن کاشی‌های هفت رنگ و شیشه‌های رنگی‌اش بگیرید تا طاق‌های قوسی با تزیینات نقش‌های گل و بوته، نقش و نگارهای هندسی و ستون‌های آجری لعابدار و کاشی‌های هفت رنگش. البته مدرسه هدایت ارومیه از آن‌جایی که قبل از مدرسه شدنش خانه بوده، رعیت نشین و آشپزخانه و انباری هم دارد که دیگر می‌دانید کاربردشان چه می‌تواند باشد.

عکس از: سایت Irna

بهترین زمان بازدید از مدرسه هدایت ارومیه

ارومیه را که می‌شناسید؛ سرما دارد و هوای استخوان سوز، آن هم در پاییز و زمستان. یعنی تنها بهار و تابستان می‌ماند که برای تماشای یکی از مدرسه‌های قدیمی در ارومیه می‌توانید به دل جاده بزنید. البته این را هم در نظر بگیرید که تابستان در ارومیه غلغله است. اصلا بگذارید این‌طور بگویم که اگر هوای مناسب برایتان مهم است، باید قید خلوت‌بودن را بزنید و تابستان سفر کنید. اما اگر دوست دارید برای سفر به ارومیه با جمعیت زیادی روبه‌رو نشوید، باید زمستان را برای سفر به این شهر و بازدید از مدرسه هدایت ارومیه انتخاب کنید.

عکس از: سایت Tasnimnews

جاهای دیدنی نزدیک به مدرسه هدایت ارومیه

حالا که گذرم خورده به ارومیه و مدرسه هدایت ارومیه بد نیست به جاهای دیدنی نزدیکش هم سر بزنم. با اینکه آذربایجان و ارومیه جاهای دیدنی زیادی دارد، اما این‌جا فقط از ۳ جای دیدنی می‌نویسم؛ مسجد جامع ارومیه، مسجد سردار و بازار ارومیه.

پیشنهاد خواندنی: سوغات ارومیه توقع شما را بالا می‌برد

– بازار ارومیه

بازار ارومیه آن‌قدر جذابیت دارد که حتی می‌توانم آن را در بین یکی از جاهای دیدنی ارومیه قرار دهم. این بازار سنتی با الهامی از معماری ایرانی و آذری، هنوز که هنوزه است بافت قدیمی، فرهنگی، تاریخی و معنوی‌اش را حفظ کرده است. جالبیش این‌جاست که به خاطر اینکه داستانش از زمان صفویه شروع می‌شود، حتی از مدرسه هدایت ارومیه هم قدمت طولانی‌تری دارد.

عکس از: سایت Google Maps

بازار ارومیه از همان دوران صفویه بازار بزرگی محسوب نمی‌شد؛ تا اینکه دوران زندیه و دوران قاجاریه می‌رسد و بخش‌های مختلفی را به بازار اضافه می‌کنند. امروز هم اوضاع کاسبی در راسته مسگرها، راسته لبنیات فروشی، راسته عطاران، راسته کفش فروشی‌ها، راسته بلورفروشی‌ها، راسته چاقوفروشان، راسته زرگرها، راسته فرش‌فروشان و راسته پارچه‌فروشان به راه است. این بازار در ۲۲ خرداد سال ۱۳۶۲ خورشیدی در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اگر می‌خواهید از مدرسه هدایت ارومیه بازدید کنید، گشت‌وگذار در بازار ارومیه را از دست ندهید.

عکس از: سایت Google Maps

آدرس: ایران، استان آذربایجان غربی، شهر ارومیه، بین خیابان امام و خیابان بعثت، بازار ارومیه.

پیشنهاد خواندنی: سه گنبد ارومیه نمادی از معماری زیبای سلجوقیان

– مسجد جامع ارومیه

اینجا درباره یکی دیگر از جاهای دیدنی آذربایجان غربی یعنی مسجد تاریخی جامع ارومیه می‌نویسم که نه شباهی به مساجد شیعی امروزی دارد و نه سنی. اصلا مناره‌ای ندارد که آن را از همان اول مسجد ببینم. برخلاف مدرسه هدایت ارومیه یک مسجد سنگی است که قدمتش به دوران ایلخانیان می‌رسد. می‌گویند شبستان مسجد که قدیمی‌ترن بخش آن است از دوره سلجوقی و گچ‌بری محرابش هم از معماری مغول می‌آید. البته این‌طور خوانده‌ام.

عکس از: سایت Google Maps

برخلاف مدرسه هدایت ارومیه در این مسجد از دور که چیزی دیده نمی‌شود، اما همین که نزدیکش می‌شوید نقش‌ونگاری زیبا از نقش‌های هندسی، طالق‌نماها، کتیبه با نوشته‌های کوفی و … را می‌بینید. از وضعیت ثبتش هم بگویم که در ۱۵ آذر سال ۱۳۱۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

عکس از: سایت Google Maps

آدرس: ایران، استان آذربایجان غربی، شهر ارومیه، خیابان امام، جنب بازار ارومیه، مسجد جامع ارومیه.

پیشنهاد خواندنی: کلیسا ننه مریم ارومیه؛ کلیسای تاریخی با معماری متفاوت

– مسجد سردار

می‌دانم که از مسجد جامع نزدیک مدرسه هدایت ارومیه گفتم و دیگر لازم نیست پای یک مسجد دیگر را به میان بیاورم، اما چه کنم که یکی دیگر از جاهای دیدنی ارومیه محسوب می‌شود و از طرفی با آن معماری سنگ و آجرش هم یک اثر تاریخی است. داستان این مسجد هم برمی‌گردد به زمانی که عبدالصمدخان از جد عظیم السلطنه سردار قاجاری آن را می‌سازد. شاید هم به خاطر همین بوده که نامش را گذاشتند مسجد سردار.

عکس از: سایت Google Maps

البته کارش به همین‌جا تمام نشده بود و در سال ۱۳۳۰ هجری قمری (۱۲۹۱ خورشیدی) مسجد را مرمت و یک سال بعدش هم یک ساعت بزرگ را برای نصب روی ورودی مسجد به آن‌جا برد. جالب است به خاطر همین ساعت به آن حتی مسجد ساعت هم می‌گویند که نمی‌دانم راست است نه. از ستون سنگی، طاق، گنبدهای آجر و سردر نیم دایره‌اش هم نمی‌گذرم که حرف‌هایی برای گفتن دارد.

عکس از: سایت Google Maps

آدرس: ایران، استان آذربایجان غربی، شهر ارومیه، خیابان امام، امتداد راسته غلام خان، مسجد سردار.

پیشنهاد خواندنی: دریاچه دالامپر (دالانپر) ارومیه؛ تجربه خنکای آب در داغ‌ترین روزهای سال

آنچه خوبان دارند، تو یک‌ جا داری

این‌بار از مدرسه‌ای گفتم که سال‌ها کارش چیزی نبوده جز آموزش دانش‌آموزان و پیشاهنگ‌هایی که صبح الطلوع برای حاضر شدن در مکتب از خانه بیرون می‌زدند و راهی می‌شدند. البته مدرسه دیگری هم به همین نام در اردبیل وجود دیده می‌شود که به مدرسه هدایت اردبیل مشهور شده و داستانش طولانی است و شاید هم روزی سراغش بروم. اما امروز از مسجد هدایت ارومیه نوشتم که هم من و هم تمام کسانی که عاشق معماری و تاریخ هستند، تماشای بنای تاریخی مدرسه هدایت ارومیه به قدمت قاجار را به شما پیشنهاد می‌دهیم.