ارگ طبس یکی از جاهای دیدنی خراسان جنوبی است که به کهن دژ یا دژ کهن نیز معروف است. قدمت ارگ تاریخی طبس به‌پیش از اسلام می‌رسد.
این جاذبه دیدنی درگذشته کارکرد نظامی داشته و برای محافظت از شهر بنا شده است. گرچه رفته‌رفته با گسترش شهر، به بخشی از شهر تبدیل شده و اکنون در خیابان واعظ شهر طبس واقع است.
هر ساله تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی از ارگ طبس دیدن می‌کنند. همین موضوع باعث شد تا این بار در مجله علی‌بابا به سراغ ارگ طبس برویم. پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
ارگ طبس کجاست؟
ارگ طبس چه بخشهایی دارد؟
چرا باید از ارگ قدیم طبس بازدید کنیم؟
معرفی ارگ طبس
ارگ طبس خراسان جنوبی که با نام «کهن دژ» یا «دژ کهن» نیز از آن یاد شده است، از تاریخی‌ترین جاهای دیدنی خراسان جنوبی است و قدمت آن به‌پیش از اسلام برمی‌گردد.
ارگ قدیم طبس که اکنون در میانه شهر قرار دارد، پیش‌ازاین یک ارگ نظامی خارج از شهر بوده که مرزهای شهر را حفظ می‌کرده است. این ارگ در ادوار تاریخی مختلف، به دلیل جنگ‌ها و حوادث، آسیب‌های بسیاری دیده است.
عکس از: سایت Google maps
ارگ طبس کجاست؟
دژ کهن در شهرستان طبس و خیابان واعظ است.
دسترسی به ارگ قدیمی طبس ساده است. با سفر به شهرستان طبس می‌توانید این دژ کهن را ببینید. شما می‌توانید به‌راحتی با خودرو شخصی و یا حتی به کمک وسایل حمل‌ونقل عمومی مثل تاکسی یا اتوبوس به ارگ کهن طبس بروید.
عکس از: سایت Google maps
برای بازدید از ارگ به توانایی بدنی یا وسایل خاصی نیاز ندارید و نیازی به تهیه بلیط هم نیست. گرچه این بدان معنا نیست که این گنجینه ارزشمند باستانی بی‌اهمیت است و باید به‌خاطر داشته باشید که بهعنوان گردشگر در حفظ این اثر ملی، مسئول هستید.
لوکیشن ارگ طبس روی گوگل مپ
فاصله ارگ طبس از تهران
فاصله طبس تا تهران تقریباً ۸۹۰ کیلومتر است و برای سفر به طبس می‌توانید از هواپیما، قطار، اتوبوس و خودرو شخصی استفاده کنید. با هواپیما یک ساعت و با قطار از تهران تقریباً ۱۲ تا ۱۴ ساعت در راه خواهید بود.
برای سفر با ماشین شخصی از سمت تهران به طبس، ۱۰ تا ۱۱ ساعت در راه خواهید بود. مسیر اول پیش روی شما آن است که اول خودتان را به سمنان و دامغان برسانید و از آنجا به سمت جندق و خور بروید.
عکس از: سایت Google maps
مسیر دوم شامل سفر از تهران به سمت نایین، گذر از انارک و همچنین چوپانان و سپس حرکت به طرف خور خواهد بود.
فقط پیش از سفر با اتومبیل شخصی باید به آن اشاره کنیم این است که حتماً خودرو خود را معاینه فنی کرده و با تجهیزات و وسایل لازم عازم سفر شوید. لاستیک اضافه، زنجیر چرخ، بنزین و لباس اضافه با خود داشته باشید تا اگر مشکلی در طول مسیر برای شما پیش آمد به‌راحتی آن را برطرف کنید.
بهترین زمان سفر به ارگ طبس
شهرستان طبس در منطقه کویری کشور قرار دارد و آب‌وهوای آن به‌طورکلی گرم و خشک است. سفر به این منطقه در تابستان برای اغلب گردشگران، طاقت‌فرسا خواهد بود.
عکس از: سایت Google maps
زمستان‌های این شهرستان هم بسیار سرد و خشک است و قطعا بازدید از ارگ طبس را سخت می‌کند. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم برای سفر به ارگ قدیم طبس اوایل بهار یا پاییز را مدنظر داشته باشید. در این زمان‌ها هوای خراسان جنوبی و به‌ویژه طبس معتدل است.
تاریخچه ارگ طبس
تاریخچه دقیق این ارگ کهن دقیقاً مشخص نیست. اما مورخان بسیاری باور دارند که تاریخچه آن به قبل از اسلام می‌رسد. ساختمان طبس از سال‌های بسیار دور پابرجا بوده است. اما در واقع گسترش این دژ در سال ۱۲۱۶ و به دستور میرحسین خان صورت گرفت.
عکس از: سایت Itto
در طول تاریخ این بنا بارها بازسازی شده و تا دوران حکومت قاجار توسط مردم استفاده می‌شد. اما با زلزله سال ۱۳۵۷ این بنا به‌طورکلی ویران و غیرقابل‌سکونت شد.
تنها ساکن این شهر که با زلزله بم، او هم به زیر خاک رفت، مرد فقیری به نام سید علی میرزا بود. او در خرابه‌های این ارگ زندگی می‌کرد و با کمک‌ها و صدقه‌های توریست‌ها و گردشگران امرارمعاش می‌کرد. جالب است که بدانید هنگام بازسازی ارگ، جسد سید علی میرزا هم از زیر خاک پیدا شد.
افرادی که او را پیدا کردند یک آرامگاه ابدی با یک اتاقک در بالای آرامگاه برای او ساختند. امروزه بازدیدکنندگان علاوه بر بازدید از سایر مکان‌های مهم طبس، از آرامگاه سید علی میرزا هم دیدن می‌کنند.
عکس از: سایت Google maps
یکی از افراد مهمی که مدتی در ارگ طبس زندگی کرده و درباره این دژ هم در سفرنامه خود نوشته است، شاعر و جهانگرد معروف ایرانی، ناصرخسرو است. ناصرخسرو که برای مدتی در این ارگ میهمان امیر گیلکی ابن محمد بود، در سفرنامه خود این ارگ را به‌خوبی توصیف کرده و درباره کل شهرستان طبس هم نوشته است.
طبق نوشته‌های ناصرخسرو، این ارگ درگذشته یکی از مهم‌ترین دژهای دفاعی بوده است. ارگ طبس بارها از شهرستان در برابر حملات دشمنان دفاع کرده است.
وجه تسمیه ارگ طبس
ارگ طبس، در ابتدا دژ یا حصار کوچکی بوده که مردم طبس به هنگام حمله و ضرورت‌های دیگر در آن پناه می‌گرفته‌اند و در شرایط معمولی در خارج از حصار می‌زیسته‌اند. در گذر سالیان این دژ رفته‌رفته گسترش یافته و بر مساحت آن افزوده شده است.
عکس از: سایت Google maps
در بسیاری از متون تاریخی از جمله کتاب فتوح البلدان متعلق به قرن سوم هجری قمری به دژ طبس یا ارگ طبس و حصار آن اشاره شده است. همچنین فن پوزر از بازرگانان و سیاحان آلمانی در سال ۱۶۲۱ میلادی از ارگ طبس بازدید نموده و از آن به عنوان قطعه سلطنتی یاد کرده است.
عکس از: سایت Google maps
در کتاب احسن التقاسیم مقدسی (قرن چهارم هجری قمری) آمده است: «طبس خرما دژی دارد و حجازی نما است. بازارش کوچک و مسجد جامعش خوب است. از آب‌انبارها که از کاریزهای روباز پر می‌شود می‌آشامند و در آنجا گرمابه‌های نیکو دیدم.» با توجه به نوشته فوق در این کتاب، این دژ همواره به تاریخچه و تمدن کهن طبس گره خورده است.
عکس از: سایت Google maps
معماری ارگ طبس
ساختار ارگ قدیم طبس مستطیل شکل است و از اطراف با برج‌ها، دیوارهای بلند و ورودی احاطه شده است. این ارگ کهن ۹ برج دارد، که بلندترین آنها به نادر میرزا معروف است؛ زیرا نادر فرزند شاهرخ شاه، چهارمین پادشاه افشاریان در آن زندانی شده بوده است.
عکس از: سایت Tinn
در ورودی ارگ یک طاق وجود داشته، سپس دری محکم قرار داشته است. پس از دالان ورودی یک هشتی قرار داشته که به سه دالان می‌رسیده است. احتمالا دالان‌های طرفین برای عبور اسب‌ها و یا چهارپایان طراحی شده و دالان وسط به تردد مردم اختصاص داشته است. پس از گذر از دالانها، دورتادور دژکهن با کوچه‌ها و گذرها به هم متصل می‌شدند.
پنج حیاط کوچک و بزرگ در این کهن‌دژ وجود داشته که با خانه‌ها احاطه شده بودند و بسیار به حیاط‌ها و خانه‌های طبس شباهت داشته است. از نام و کاربرد قسمت‌های مختلف این ارگ اطلاع قابل توجهی در دست نیست. دیوارهای ارگ ارتفاعی نزدیک به ۱۵ متر داشته و دور تا دور بنای آن خندقی بوده که به مرور زمان، پر شده است.
عکس از: سایت Wikipedia
همچنین شایعه‌ای وجود دارد که راهی زیرزمینی ارگ را به باغ حاکم طبس متصل می‌کرده و ارتفاع این مسیر برای گذر یک سواره بر اسب کفایت می‌کرده است.
بخش‌های مختلف ارگ طبس
– خانه‌های ارگ طبس
ارگ طبس ۵ خانه دارد که از نظر معماری کاملاً مشابه خانه‌های قدیمی شهر طبس است. مواد اولیه تمامی بناها در شهر طبس به دلیل آب‌وهوای گرم و خشک، گل و خشت است. همچنین خانه‌های طبس و ارگ آن به صورت زیرزمینی ساخته شده تا با پایین رفتن در عمق زمین خنکی هوا به خوبی حفظ شود.
عکس از: سایت Google maps
– حوض ارگ طبس
در مرکز هر خانه، حیاطی بزرگ و حوض آبی در وسط آن قرار داشته است. این حوض‌ها از آب قنات آب‌گیری می‌شده‌اند. علاوه بر حوض اصلی که برای امور بهداشتی استفاده میشده، یک حوض کوچک آبی نیز در هر خانه قرار داشته که برای خوردن و آشامیدن کاربرد داشته است. مطبخ و اجاق نیز در گوشه‌ای از همین حیاط‌ها قرار داشته است.
در این دژ کهن بخشهایی دیگر، مانند مسجد، آب‌انبار و بناهای عمومی شهری مختلف دیگر را می‌توان مشاهده کرد.
عکس از: سایت Google maps
جاهای دیدنی نزدیک ارگ طبس
– طاق شاه عباسی
جاهای دیدنی خراسان جنوبی کم نیست، با این حال به دلیل آب‌وهوای گرم این منطقه اغلب مناطق دیدنی این استان مغفول مانده‌اند. یکی از این مکان‌ها طاق شاه عباسی است که قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان به حساب می‌آید. این سد با ارتفاع ۶۰ متر، طول ۲۵ متر و با عرض تاج ۱ متر نازک‌ترین سد جهان است.
عکس از: سایت Neshanmap
طاق شاه عباسی برای مدت ۵۵۰ سال بلندترین سد در جهان محسوب میشده است.
این سد تاریخی و دیدنی در نزدیکی روستای تاریخی خرو و در فاصله ۲۷ کیلومتری شهر طبس و ارگ در نزدیکی چشمه آب گرم مرتضی علی قرار دارد که با بیش از ۷۰۰ سال قدمت از آثار تاریخی دوران صفویه محسوب می‌شود.
بعد از بازدید از ارگ طبس می‌توانید از این شهر به نزدیکی چشمه آبگرم مرتضی علی سفر کنید. بالاتر از چشمه آبگرم مرتضی، دره تنگی وجود دارد که در آن طاق شاه عباسی بنا شده است.
عکس از: سایت Google maps
در بسیاری از گوشه‌های سد یا طاق شاه عباسی، سنگ‌نگاره‌هایی چون نقوش بز کوهی دیده می‌شود که بسیاری معتقدند این سنگ‌نگاره نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است.
برخی هم اعتقاد دارند عده این سنگ‌نگاره‌ها نماد فرشتگان نگهبان آب هستند که بر دیواره‌‌های طاق دعا می‌کنند.
– کاروانسرای خان
یکی دیگر از جاهای دیدنی خراسان جنوبی، کاروانسرای خان با معماری زیبا و قابل‌توجه آن است. این کاروانسرا در روستای رباط خان قرار دارد که از جاده قدیم طبس به یزد قابل دسترسی است. بنای این کاروانسرا دوره صفویه چهارگوش است که هر ضلع آن ۵۲ متر طول دارد.
عکس از: میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی
معماری این کاروانسرا با بادگیر و گنبد شاه‌نشین بسیار دیدنی است. دو طاق در دو گوشه‌ی محل اتصال گنبد شاه نشین به بنا، بر زیبایی و استحکام آن افزوده است. فضای زیر بادگیر و شاه‌نشین یا فضای زیر گنبد نیز زیبایی خاصی دارد و در آجرکاری‌های نماهای داخلی آنها از گل‌چین‌ها استفاده شده است.
– قلعه اسماعیلیان
قلعه اسماعیلیان که به قلعه خراوان هم شهرت دارد یکی از جاهای دیدنی نزدیک طبس است که تنها ۴۰ کیلومتر با آن فاصله دارد. پایین کوهی که قلعه بر بلندای آن ساخته شده، رودخانه بسیار زیبای خراوان قرار دارد. قلعه‌ای فوق‌العاده زیبا و مستحکم که گذشت سالیان صدمه چندانی به آن نزده است.
عکس از: سایت Iranview
این قلعه در فاصله ۴۰ کیلومتری از شهر طبس قرار گرفته، برای رفتن به این قلعه باید از جاده روستای خرو برانید. توجه داشته باشید که قسمتی از این جاده نیز خاکی است. این قلعه در بالای کوهی بنا شده است؛ بنابراین اگر قصد دیدن آن را از نزدیک داشته باشید باید از کوه بالا بروید.
– کال جنی
اگر اسم این دره باعث ترسیدن شما شده است باید بگوییم این فقط یک باور قدیمی میان روستاییان است. دره کال جنی از دیدنی‌ترین جاهای خراسان جنوبی است که اگر به آن سفر نکنید، گویی اصلا طبس را ندیده‌اید. این دره پر آب در وسط بیابان داغ طبس قرار گرفته است.
دره کال جنی مسیری است که به دلیل عبور آب و سیلاب‌های متعدد ایجاد شده است و در طی چندین سال اخیر تصاویر دیدنی آن گردشگران زیادی را به سوی خود جذب کرده است.
عکس از: سایت Google maps
در این دره چشمه آبی روان قرار دارد که یک منطقه سرسبز را ایجاد کرده است. درختان درهم‌تنیده نخل که به‌صورت خودرو روییده‌اند و نیزار را می‌توان در اینجا مشاهده کرد.
برای سفر این دره به دلیل خطرات و صعب‌العبور بودنش، حتما باید از راهنمای محلی کمک بگیرید، زیرا اگر در این مکان مشکلی برای شما به وجود بیاید برطرف کردن آن به تنهایی بسیار سخت خواهد بود.
دره کال جنی ۲۶ کیلومتر از ارگ طبس فاصله دارد. برای رسیدن به آن باید ۲۰ کیلومتر در راه آسفالت طبس به عشق آباد برانید تا به یک آبراهه برسید. ۵ کیلومتر در مسیر آبراهه به سمت شمال برانید و پس از چند پیچ به بخش‌های عمیق و تنگ دره خواهید رسید.
اقامت در نزدیکی ارگ طبس
طبس هم مانند سایر شهرهای ایران هتل‌هایی مناسب و چند ستاره دارد که با درنظرگرفتن مدت اقامت و بودجه می‌توانید انتخاب‌های متناسبی داشته باشید. به‌علاوه در این شهر اقامتگاه‌ها و بومگردی‌هایی هم وجود دارد که می‌تواند تجربه نزدیک‌تر فرهنگی را برای شما بسازد.
عکس از: سایت Google maps
البته اگر اهل کمپ باشید این امکان هم فراهم است که در شهر طبس و در پارک‌ها و طبیعت آن به‌راحتی چادر برپا کنید.
تجهیزات مورد نیاز در سفر به ارگ طبس
در نزدیکی ارگ طبس پارکینگ عمومی، رستوران و هتل‌های بسیاری وجود دارد.
برای بازدید از ارگ با توجه به آب‌وهوای گرم و خشک کویر، لباس‌های خنک و نخی، عینک آفتابی، کلاه و کرم ضد آفتاب حتما همراه داشته باشید. همچنین برای پیاده‌روی در محوطه ارگ، بهتر است کفش مناسب پیاده‌روی بپوشید.
عکس از: سایت Google maps
توصیه‌های علی‌بابا برای بازدید از ارگ طبس
مهم‌ترین نکته برای بازدید از ارگ طبس، توجه به هوای گرم منطقه در روز و سرمای آن در شب است. حتما لباس و تجهیزات مناسب برای سفر به طبس را به همراه داشته باشید.
برای بازدید از ارگ سعی کنید برای ساعات اول صبح یا ساعات بعد از ظهر برنامه‌ریزی کنید.
با تشکر از تهیه کننده . ضمنا آقا سید علی میرزا در حادثه زلزله ۷/۸ ریشتر سال ۱۳۵۷ طبس فوت نمود که در متن زلزله بم نوشته شده .