نام نادرشاه افشار را از کتاب‌های تاریخ به خاطر دارید؛ یکی از جنگاورترین پادشاهان ایرانی که نامش با فتح هند و غنیمت‌هایی چون الماس کوه نور گره خورده است. این ماجرا آغازگر ساخت بنایی پر رمز و راز به نام کاخ خورشید است.
ابن بنا در دل شهر تاریخی کلات از جاهای دیدنی خراسان رضوی واقع شده است. کاخ خورشید کلات، با معماری بی‌نظیر و داستان‌هایی که در دل خود جای داده، میراثی از دوره افشاریه و یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری ایران است.
پس اگر به دنبال مقصدی برای سفر به دل تاریخ هستید، پیشنهاد می‌کنیم این کاخ و سایر جاهای دیدنی کلات را در لیست سفرهای بعدی خود قرار دهید. در ادامه این مطلب از مجله گردشگری علی بابا شما را با تاریخچه، معماری و جاذبه‌های این بنای تاریخی بیشتر آشنا خواهیم کرد.
کاخ خورشید کجاست؟
آیا امکان بازدید از کاخ خورشید وجود دارد؟
بهترین زمان برای بازدید از کاخ خورشید چه زمانی است؟
معرفی کاخ خورشید کلات نادری
کلات نادری، شهری با قدمتی دیرینه در استان خراسان رضوی، ایران است. این شهر در دامنه کوه‌های هزار مسجد واقع شده و موقعیت مکانی استراتژیک و نفوذناپذیری آن همیشه مورد توجه پادشاهان بوده است.
عکس از: سایت Wikipedia
نادرشاه افشار یکی از همان پادشاهانی بود که به اهمیت این مکان پی برد و تصمیم گرفت بنایی باشکوه در این شهر احداث کند. کاخ خورشید یا عمارت خورشید، یکی از زیباترین و تاریخی‌ترین بناهای ایران است که به دستور نادرشاه افشار در اوایل سلطنتش ساخته شد.
عکس از: سایت Google maps
این کاخ در سال ۱۳۱۸ شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و میراثی از دوره افشاریه است. حوادث پشت سر گذاشته این کاخ در کنار معماری منحصربه‌فرد، امروزه این مکان را به یکی از مقاصد گردشگری تبدیل کرده است.
کاخ خورشید کجاست؟
کاخ خورشید یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری است که در مرکز شهر کلات نادری مشهد واقع شده است. آدرس دقیق این کاخ به صورت زیر است:
- استان خراسان رضوی، کلات، خیابان امام خمینی، بعد از کلانتری مرکزی، روبه‌روی کوچه امام خمینی ۳۸
لوکیشن کاخ خورشید روی گوگل مپ
عکس از: سایت Google maps
مسیر دسترسی به کاخ خورشید
برای رفتن به کاخ خورشید از مبدا مشهد با ماشین شخصی، ابتدا باید خودتان را به اتوبان چراغچی برسانید و از آن‌جا به سمت کلات نادری حرکت کنید. سپس در ورودی شهر، از طریق بلوار امام رضا (ع) خودتان را به خیابان امام خمینی برسانید. کاخ نادری در حاشیه این خیابان قرار گرفته است.
عکس از: سایت Google maps
فاصله کاخ خورشید تا مشهد
کاخ خورشید کلات در فاصله ۱۵۰ کیلومتری شهر مشهد قرار دارد. پیمودن این مسیر تقریبا ۲ ساعت و ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
فاصله کاخ خورشید تا تهران
فاصله کاخ خورشید مشهد تا تهران حدود ۱۰۵۴ کیلومتر است. پیمودن این مسیر تقریبا ۱۲ ساعت و ۴۵ دقیقه طول می‌کشد.
عکس از: سایت Google maps
فاصله کاخ خورشید تا گرگان
فاصله کاخ خورشید کلات نادری تا گرگان حدود ۷۰۲ کیلومتر است. پیمودن این مسیر تقریبا ۹ ساعت و ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
بهترین زمان بازدید از کاخ خورشید
بهترین زمان بازدید از کاخ خورشید کلات نادری، فصل بهار و اوایل پاییز است. در این فصول هوا معتدل و دلپذیر و برای گشت‌وگذار در محوطه کاخ و لذت بردن از طبیعت اطراف بسیار مناسب است. البته باید توجه داشته باشید این بنا در ایام نوروز و تعطیلات تابستانی نسبت به روزهای دیگر شلوغ‌تر است و ممکن است با ازدحام جمعیت روبه‌رو شوید.
عکس از: سایت Google maps
شما می‌توانید همه‌روزه، از ساعت ۷:۳۰ صبح تا ۸ شب از کاخ کلات بازدید کنید. به خاطر داشته باشید که مجموعه کاخ خورشید در ایام تعطیلات رسمی زیر تعطیل است:
- تاسوعا و عاشورای حسینی
- شهادت امام علی (ع) (۲۱ رمضان)
- رحلت پیامبر (ص) (۲۸ صفر)
- شهادت امام جعفر صادق(ع) (۲۵ شوال)
- رحلت امام خمینی (۱۴ خرداد)
عکس از: سایت Google maps
تاریخچه کاخ خورشید
در خصوص ساخت این بنای تاریخی داستان‌های متعددی روایت می‌شود. گفته شده پس از فتح هند توسط نادرشاه افشار، او گنجینه‌ای عظیم از جواهرات و غنایم جنگی را با خود به ایران آورد. برای نگهداری امن این گنجینه‌ها، به بنایی مستحکم و نفوذناپذیر نیاز بود. به همین دلیل، ساخت کاخ خورشید در سال ۱۱۵۱ هجری قمری در کلات نادری آغاز شد.
عکس از: سایت Google maps
عملیات ساخت این بنای باشکوه تا آخرین سال‌های حیات او یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری ادامه داشت. با این حال، با مرگ ناگهانی نادرشاه، ساخت کاخ خورشید ناتمام رها شد و به همین دلیل، این بنا همواره حالتی ناتمام و رازآلود داشته است.
عکس از: سایت Google maps
درباره کاربری اصلی کاخ خورشید نظرات مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند این بنا به‌عنوان آرامگاه نادرشاه در نظر گرفته شده بود، اما برخی دیگر آن را محل نگهداری گنجینه‌های نادر یا حتی زندان می‌دانند. وجود سرداب، کتیبه‌های قرآنی و طرح‌های معماری خاص، هر یک از این موارد را تایید یا رد می‌کند.
عکس از: سایت Google maps
سال‌ها بعد در زمان قاجار، این بنا مورد توجه قرار گرفت و تغییراتی در آن ایجاد شد تا برای سکونت و استفاده حکومتی مناسب شود.
علت نامگذاری کاخ خورشید
اگر درباره نام این کاخ کنجکاو هستید، باید بگوییم دو روایت مختلف در مورد علت نامگذاری آن وجود دارد. در برخی از روایات آمده «خورشید» نام یکی از همسران نادرشاه افشار بوده و به همین دلیل این کاخ به نام او نامگذاری شده است.
عکس از: سایت Google maps
البته برخی دلیل نامگذاری کاخ را به معماری بنا نسبت می‌دهند. بر اساس این روایت وقتی از بالا به استوانه بالای کاخ نگاه کنید، تصویری شبیه به خورشید را خواهید دید.
معماری کاخ خورشید
در نگاه اول، کاخ خورشید مشهد شبیه یک بنای استوانه‌ای در وسط یک باغ به نظر می‌رسد؛ اما با نزدیک شدن به آن، پیچیدگی‌ها و زیبایی‌های معماری این اثر باشکوه خودنمایی می‌کند.
عکس از: سایت Google maps
طبق کاوش‌های باستان‌شناسی گفته‌شده کاخ خورشید، روی یک بنای قدیمی ساخته شده است. احتمالا این بنای قدیمی یک برج – مقبره بوده که به دستور نادرشاه به عمارتی تبدیل شده است.
عکس از: سایت Google maps
این بنای تاریخی از مصالح آجری و سنگ‌های آهکی ساخته شده و معماری آن تلفیقی از معماری هندی – ایرانی است. این را می‌توان از تزیینات و نقش‌ونگار نمای بیرونی و فضای داخلی کاخ متوجه شد. سنگ‌های استفاده‌شده در این بنا اغلب دارای نقش و نگارهایی از میوه‌های گرمسیری و پرندگانی مانند طوطی هستند. این امر نشان می‌دهد که سنگ‌تراشان ماهری از هند برای ساخت این بنا به ایران آورده شده بودند.
عکس از: سایت Google maps
ساختمان کاخ خورشید روی سکویی به ارتفاع ۱.۵ متر قرار دارد که با ۵ پله به سطح محوطه می‌رسد. این بنا در سه طبقه و به ارتفاع ۲۵ متر ساخته شده است. البته در حال حاضر به دلیل تخریب طبقه سوم بنا، ارتفاع کاخ به حدود ۲۰ متر می‌رسد.
عکس از: سایت Google maps
همانطور که بالاتر اشاره کردیم این بنا در سال ۱۱۵۱ هجری قمری به دستور نادرشاه ساخته، اما در سال ۱۱۶۰ با مرگ وی ناتمام رها شد. در طول سال‌های بعد، بخشهای مختلف کاخ یا قصر خورشید به دلایل مختلف آسیب دیده و تخریب شده است. البته یک بار در سال‌های آغازین دهه ۵۰، این کاخ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و به شکل کنونی تبدیل شده است. گویا در سال‌های بعد هم محوطه باغ و ساختمان کاخ مجدد بازسازی شده‌اند.
عکس از: سایت Google maps
شاید برایتان جالب باشد که بدانید معماری موزه خراسان، از معماری کاخ خورشید کلات الهام گرفته شده است. در ادامه بخشهای مختلف کاخ خورشید کلات را توضیح خواهیم داد.
بخشهای مختلف کاخ خورشید
کاخ کلات، سه طبقه و در مجموع ۱۲ اتاق دارد. زمانی که وارد کاخ شوید با فضایی هشت‌ضلعی روبه‌رو خواهید شد که با نقاشی‌های زیبا، طلاکاری و نقوش هندسی تزیین شده است. همچنین در فضای داخلی کاخ، هر یک از اتاق‌ها با تزیینات زیبای نقاشی و گچ‌بری آراسته شده‌اند که در میان آن‌ها نقاشی شاهزادگان نادری را هم می‌توان دید.
عکس از: سایت Google maps
خوشبختانه بازدید از بخشهای مختلف کاخ خورشید مشهد برای گردشگران امکان‌پذیر است. با پرداخت یک‌بار هزینه ورودی می‌توانید از اتاق‌ها، تالار و همچنین موزه کاخ بازدید کنید.
– باغ و محوطه کاخ خورشید
با ورود به مجموعه تاریخی کاخ خورشید کلات نادری، با باغی سرسبز و درختان چنار کهنسال روبه‌رو خواهید شد. با عبور از میان درختان سربه‌فلک‌کشیده، بنای کاخ خورشید در مرکز باغ خودنمایی می‌کند. روبه‌روی ساختمان کاخ یک حوضچه باریک با فواره‌های سنگی قرار دارد. اگر قصد عکاسی دارید، این نقطه مکانی ایدئال برای ثبت تصاویری زیبا از نمای بیرونی کاخ و باغ است.
عکس از: سایت Google maps
همچنین دورتادور این بنا فواره‌های آبی خواهید دید که علاوه‌بر زیبایی به سیستم آب‌رسانی باغ در گذشته اشاره می‌کند. پس از بازدید از بخشهای مختلف کاخ، می‌توانید از نیمکت‌ها و سکوهایی که در محوطه تعبیه شده برای استراحت و لذت بردن از هوای مطبوع باغ استفاده کنید.
عکس از: سایت Google maps
– نمای بیرونی کاخ خورشید
نمای بیرونی کاخ، مزین به نقوش گل و بوته و پرنده است که یادآور معماری هندی است. از این رو می‌توان احتمال داد که سازندگان کاخ کلات هندی بوده‌اند. این تزیینات همراه با سنگ‌های تراش‌خورده‌ای که در ساخت بنا به کار رفته‌اند، زیبایی خاصی به این بنای تاریخی بخشیده‌اند. هرچند امروزه در قسمت‌هایی از نما، می‌توان آثار گذر زمان و فرسایش را مشاهده کرد، اما این چیزی از زیبایی سازه کم نمی‌کند.
عکس از: سایت Google maps
– فضای داخلی کاخ خورشید
فضای داخلی کاخ با تزیینات گچ‌بری، نقاشی‌های دیواری و طلاکاری، تلفیقی از معماری ایرانی و هندی است که توجهتان را حسابی به خود جلب می‌کند. بخش داخلی کاخ خورشید، خودش شامل ۳ طبقه است که هر کدام ویژگی و کاربرد خاص خودشان را دارند.
عکس از: سایت Google maps
– زیرزمین
زیر زمین کاخ کلات، یکی از رمزآلودترین بخشهای این عمارت است. برخی معتقدند از زیرزمین به‌عنوان زندان و محل شکنجه استفاده می‌کردند. در حالی که گروهی بر این باورند که گنجینه‌های سلطنتی در این بخش نگهداری می‌شد. بخش زیرزمین با ۴ ردیف پله به طبقه همکف، یعنی پلان اصلی کاخ خورشید می‌رسد.
عکس از: سایت Google maps
– طبقه همکف
طبقه همکف پلان اصلی کاخ خورشید کلات است. این طبقه شامل تالار اصلی هشت‌ضلعی است که ورودی‌های کاخ در ضلع‌های هشتگانه تالار قرار دارند. علاوه‌بر تالار اصلی، این طبقه شامل ۱۲ اتاق هم است که مانند سایر بخش‌ها با تزیینات دیواری مزین شده است.
عکس از: سایت Google maps
علاوه‌بر این‌ها، در این طبقه کتیبه سوره نبا هم به چشم می‌خورد. با وجود این کتیبه این احتمال می‌رود که شاید نادرشاه این بنا را به‌عنوان آرامگاه خود در نظر داشته است.
عکس از: سایت sahebkhabar
– طبقه دوم
در بالای تالار اصلی، ۲ طبقه در میان برج استوانه‌ای مانند ساخته شده که گویی محل اقامت نادرشاه و خانواده‌اش بوده است. در بخش تزیینات به سبک سنتی ایرانی اجرا شده که بسیار زیباست.
– برج کاخ خورشید
در بالای تالار اصلی، یک برج استوانه‌ای شکل قرار دارد که به‌عنوان نماد اصلی کاخ خورشید کلات شناخته می‌شود. این گنبد استوانه‌ای با ۶۶ نیم‌ستون ساخته شده که مثل آن را نمی‌توان در هیچ بنای تاریخی دیگری ببینید. با توجه به داستان نگهداری گنجینه‌های سلطنتی، برخی معتقدند که از این برج برای نگهبانی و دیدبانی استفاده می‌شده است.
عکس از: سایت Google maps
مسیر دسترسی به بالای برج کمی سخت است، اما اگر دوست داشته باشید می‌توانید از طریق پلکانی کوچک به بالای برج بروید.
– اتاق‌ها
همانطور که اشاره کردیم، کاخ ۱۲ اتاق دارد. این اتاق‌ها با نقاشی و گچ‌بری‌های زیبا تزیین شده است.
عکس از: سایت Google maps
– موزه کاخ خورشید
موزه کاخ خورشید که به موزه مردمشناسی کلات هم معروف است، در بخش زیرزمین کاخ قرار دارد. در این بخش شاهد مجسمه‌هایی هستید که شما را با زندگی مردمان عشایر خراسان آشنا می‌کند.
عکس از: سایت Google maps
مجسمه‌هایی شامل مراسم عروسی، ابزارآلات کشاورزی و بافندگی، عطاری و… از جمله این آثار هستند.
عکس از: سایت Google maps
این را هم اضافه کنیم که برای بازدید از موزه نیازی به تهیه بلیط جداگانه ندارید و با همان بلیط بازدید از کاخ خورشید، می‌توانید از موزه آن هم دیدن کنید.
عکس از: سایت Google maps
علاوه‌بر موزه، در این بخش غرفه محصولات سنتی هم دایر است که در آن کتاب‌های تاریخی جهت آشنایی با دوره افشاریه، محصولات سنتی مثل لباس و ظروف قدیمی قرار دارند.
عکس از: سایت Google maps
امکانات رفاهی کاخ خورشید
امکانات رفاهی کاخ خورشید کلات نادری شامل فضای سبز، صندلی و نیمکت، سرویس بهداشتی، پارکینگ، فروشگاه صنایع‌دستی و سوغاتی و راهنمای تور بازدید از کاخ می‌شود.
عکس از: سایت Google maps
البته امکانات رفاهی دیگری از جمله رستوران، کافی‌شاپ، اقامتگاه بومگردی و هتل در شهر کلات وجود دارد که گردشگران میتوانند از خدمات آن‌ها استفاده کنند.
جاهای دیدنی نزدیک به کاخ خورشید
– کتیبه نادری
کتیبه نادری در فاصله ۴ کیلومتری از کاخ خورشید و در دل کوه‌های کلات، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی این منطقه به شمار می‌رود. این کتیبه شامل اشعاری به زبان فارسی و ترکی است که در مدح و ستایش نادرشاه افشار به خط نستعلیق روی سنگ نوشته شده است.
عکس از: سایت X
اگر از این کتیبه بازدید کنید، متوجه خواهید شد که بخش زیرین کتیبه خالی است و کارشناسان بر این باورند که احتمالا قرار بوده اشعار دیگری نیز به آن اضافه شود که با قتل نادرشاه این کار ناتمام مانده است.
– بند نادری
بند نادری یا سد نادری یکی دیگر از جاهای دیدنی کلات مشهد در فاصله ۴.۴ کیلومتری کاخ خورشید است. این بنا در سال ۱۳۴۶ شمسی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ساخت اولیه بند نادری به دوران سلجوقیان برمی‌گردد. اما از آن‌جا که در زمان حکومت نادرشاه، بازسازی و مرمت شده به بند نادری شهرت دارد.
عکس از: سایت Google maps
توصیه‌هایی برای بازدید از کاخ خورشید مشهد
- فصل بهار و اوایل پاییز بهترین زمان بازدید از کاخ خورشید کلات است.
- بازدید از کاخ خورشید تقریبا ۱ تا ۲ ساعت زمان نیاز دارد.
- برای گشت‌وگذار در محوطه کاخ، از کفش مناسب پیاده‌روی استفاده کنید.
- استفاده از کلاه، عینک و ضدآفتاب را فراموش نکنید.
- برای بازدید از کاخ باید هزینه ورودی پرداخت کنید. البته برای بازدید از سایر بخشهای کاخ مثل موزه نیاز به پرداخت هزینه اضافه ندارید.
- اگر می‌خواهید اطلاعات دقیق و بیشتری از این بنا داشته باشید، می‌توانید از همراهی راهنمای تور استفاده کنید.
در دوره قاجار افراد حکومتی برای ترمیم کاخ خورشید اشعار را به زبان ترکی نقش کاری کرده اند تا نادر را ترک تبار معرفی کنند چرا که نادر کورد بود و پس از نادر هم کلی سرداران کرد در دفاع از شمال شرق ایران جانانه مبارزه کردند مانند سردار ججو خان سردار رشید خان سردار عوض خان سردار یارمحمدخان شادلو وغیره …