نام شهر قم و سوغات قم برای ما تداعی کننده سوهان است. اما می‌دانستید قم سوغاتی‌های مختلف و متنوعی دیگری هم دارد؟ تنوع صنایع‌دستی و سوغات قم بسیار زیاد است. فرش‌های دست‌بافت، سفال، کارهای آجری و سرامیک، معرق، انواع حلوا، انگشتر دست‌ساز، مهره‌ها، لوازم تزئینی، منبت و… از جمله سوغات قم هستند که کمتر از سوهان قم معروفند. خالی از لطف نیست تا قبل از سفر به قم با این سوغاتی‌های قم آشنا شوید.
جستجو و خرید بلیط قطار در علی بابا
قالی و قالی‌بافی قم معروفیت جهانی دارد
در قم و مناطق روستایی آن صنایع‌دستی نقش مهمی ایفا می‌کنند و هنوز هم به عنوان ابزاری برای کسب معیشت و نشان دادن فرهنگ قم هستند. قالی‌بافی سابقه‌ای طولانی در قم دارد. آنچه امروز در قالی‌بافی قم می‌بینید به ۸۰ سال قبل برمی‌گردد. این صنعت از طریق تجار کاشانی به قم منتقل و تبدیل به یکی از هنرهای دستی رایج و سوغات قم شد.
در نقوش قالی‌های قدیمی قم، می‌توان طرح‌های مشهور به لچک و ترنج شاه‌عباسی، محرمات، محرابی و شکارگاه را که از نقشه‌های کاشان و اصفهان اقتباس شده بودند را دید، اما با تغییراتی که هنرمندان قمی در این طرح‌ها ایجاد کردند، سبکی خاص خود را پدید آوردند که به سبک فرش قم مشهور شد. فرش قم از جمله فرش‌های دست‌بافت ایرانی است که در حال حاضر در دنیا به عنوان فرشی نفیس شناخته می‌شود.
فرش ابریشم قم را بیشتر بشناسیم
اگر به دنبال سوغاتی باارزش و گران‌بها در قم هستید، قالی ابریشم فراتر از انتظار شما است. سال‌های زیادی از شروع بافت فرش ابریشم قم می‌گذرد ولی این فرش همچنان اصالت اولیه خود را حفظ کرده است. در بافت این سوغات قم از مواد عالی و رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود. همچنین طرح‌های به کار رفته در این فرش نیز از چشم‌نوازهای ایرانی است.
آنچه باعث تمایز فرش ابریشم قم با سایر فرش‌های ابریشم می‌شود، تاروپود خالص ابریشم آن است. در بافت این فرش از ابریشم‌های بسیار ظریف استفاده می‌شود. در ترکیب رنگ و نقش فرش قم نوآوری و هماهنگی خاص و منحصر به‌فردی وجود دارد. این فرش تنوع رنگی فراوانی دارد؛ از بیست تا سی رنگ و در برخی از موارد تا صد رنگ را شامل می‌شوند. موادی کاملا طبیعی شامل پوست انار، پوست گردو، زاج، اسپرک، روناس و… در رنگرزی ابریشم‌ها این سوغات قم به‌کار می‌روند.
از طرح‌های رایج فرش ابریشم قم می‌توان به بته‌ای، هندسی جوشقانی، لچک ترنج، بندی خشتی یا موزاییک بختیاری، درختی، شکارگاه، عباسی، شاه‌عباسی افشان، بندی کتیبه‌ای، محرابی، محرمات، گل فرنگ، ترنجی کف ساده، ضل‌السلطانی، خشتی و محتشم اشاره کرد. معمولا در نقشه‌های این فرش‌ها از داستان‌های تاریخی ایران استفاده می‌شود.
بازار فرش قم کجاست؟
بازار قم با قدمت حدود ۴۰۰ سال، در مرکز شهر واقع شده و دارای سراهایی است که معمولا به تجارت عمده می‌پردازند. در حال حاضر از بازار قدیم قم، دو بخش بازار کهنه و بازار نو به‌جای مانده که هر کدام از این بازارها حدود یک کیلومتر طول دارد. بازارنو دارای یک تیمچه به نام تیمچه بزرگ بازار نو است. این تیمچه برای تجارت فرش ساخته شده و امروزه فرش به عنوان یکی از سوغات قم از مهم‌ترین محصولات فروشی این تیمچه است. این بازار را می‌توانید در مرکز شهر قم خیابان طالقانی پیدا کنید.
می‌دانستید خرمهره‌ها در قم ساخته می‌شوند؟
خرمهره نخستین محصول سرامیکی ساخت بشر است که قدمتی شش هزار ساله دارد. هنر ساخت خرمهره توسط یکی از شاهزاده خانم‌های ایرانی به همراه جهیزه وی به مصر منتقل شد و هنرمندان همراه او این تکنیک را به آنجا بردند و مصری‌ها توانستند این هنر را به‌نام خود ثبت کنند. اما در نمایشگاه اکسپو دوهزار هانوور آلمان خرمهره با نام مروارید فیروزه‌ای ایران باستان به ثبت رسید. خرمهره یا مهره‌های فیروزه‌ای باستان از خانواده سفال و سرامیک و از جمله صنایع‌دستی منحصربه‌فرد و سوغات قم محسوب می‌شود. در حال حاضر تنها کارگاه فعال تولید خرمهره در جهان در قم مشغول به کار است.
از لحاظ لغوی، خرمهره به نوعی مهره درشت به رنگِ سفید یا آبی است که آن را بر گردن خر و اسب و استر می‌بستند. از لحاظ رنگ‌شناسی برخی اعتقاد دارند که رنگ آبی اشعه‌های منفی را جذب می‌کند و سبب شادی و نشاط می‌شود و رنگ آبی زیبای خرمهره باعث جذابیت شده و آرامش خاصی به انسان می‌دهد. در همه جای دنیا به این رنگ آبی خرمهره، آبی ایرانی می‌گویند.
خرمهره‌ها در ایران و بسیاری از کشورهای همسایه مثل تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، افغانستان، آذربایجان، ترکیه، عراق و اردن به عنوان چشم‌نظر استفاده می‌شود. برخی از مردم کشورهای اروپایی به این سوغات قم «مهره شانس» می‌گویند اما نسل جدید آنها برای زیبایی و جذابیت و به‌عنوان هنری اصیل و کار دست، می‌خرند.
در گذشته ساخت خرمهره تنها محدود به چهار یا پنج طرح بود اما امروزه ۱۶۰ طرح متنوع از خرمهره ساخته می‌شود. از نمادهای مذهبی مثل الله و اسامی معصومین گرفته تا نمادهای طبیعت مثل ماه و ستاره، حیوانات مانند ماهی و خرگوش، انواع گل‌ها مثل گل لاله و پنج پر، اشکال هندسی مثل مربع، لوزی، مثلث و دیگر شکل‌ها، نمادهای نعل اسب و لنگر، کاج، پروانه، انواع آویز‌ها تولید می‌شود. در این سال‌ها برای ایجاد تنوع و کاربردی بودن خرمهره به عنوان سوغات قم، آنها را روی گلیم، جاجیم، شیشه، کاشی، آیینه و جاکلیدی هم استفاده می‌شود.
از کجا خرمهره اصل را بخریم؟
در بازارهای قم که قدم بزنید همه جا خرمهره‌ها می‌بینید اما این خرمهره‌ها اصل نیستند. تنها کارگاه تولیدکننده خرمهره در قم مربوط به خانواده سعادتمند است. سفال و خرمهره سعادت به مدیریت سیدابوالقاسم سعادتمند که کار تولید سفال و سرامیک و خرمهره انجام می‌دهد در میدان ۷۲ تن، کیلومتر سه جاده کوه سفید، جنب قالیشویی البرز واقع شده است و شرکت تعاونی میراث گذشتگان به مدیریت سیدحمید سعادتمند به تولید سفال و سرامیک و خرمهره و صنایع‌دستی مشابه می‌پردازد.
فروشگاه مربوط به این شرکت با نام خانه هنر و صنایع‌دستی در خیابان صفائیه، نبش کوچه ۳۱ قرار دارد.
بافته‌های مروار هم یکی از سوغات قم است
مروار بافی نوعی بافت حصیر است که در بسیاری از شهرهای ایران از جمله شهر قم انجام می‌شود. ترکه مورد استفاده در مروار بافی به نام مروار در اطراف تهران، ملایر، کرج و… به عمل می‌آید. مروار بافان، این ترکه‌های مروار به سه یا چهار قسمت تقسیم می‌کنند، پس از تمیز کردن در آب جوش می‌گذارند و سپس لایه رویی آن را می‌گیرند. ترکه‌های مروار بعد از خشک شدن برای بافت سبد، ظروف، مبل، شکلات‌خوری، لوستر، جای نخ و سوزن و بسیاری موارد دیگر استفاده می‌شود.
مروار ویژگی‌های خاص خود را دارد. رنگ اصلی آن زرد است ولی وقتی روغن جلا می‌خورد به رنگ طلایی در می‌آید. البته نوع نامرغوب آن به رنگ زرد و سیاه هم وجود دارد. معمولا پس از بافت مروار‌ها را ۴۸ ساعت در آفتاب قرار می‌دهند تا خشک شوند که پس از خشک شدن رنگ طلایی آن روشن‌تر و جذاب‌تر می‌شود. این هنر در شهر قم قدمت چندانی ندارد و یکی از صنایع‌دستی نوپا است اما به عنوان سوغات قم جایگاه خود را پیدا کرده است.
مرواربافی‌های قم را از کجا بخریم؟
اگر به دنبال بهترین فروشگاه برای خرید مروار بافی به‌عنوان سوغات قم هستند به فروشگاه‌های صنایع‌دستی دستینه یک در خیابان دورشهر، نبش کوچه ۱۰ و صنایع‌دستی دستینه دو در گلزار شهداء، ۳۰ متری روحانی، ۱۸متری کوثر، نبش کوچه چهار، پلاک ۲۸، به مدیریت رضا محمدی یزدی، بروید.
بدون تابلوهای معرق چوب از سفر قم برنگردید
معرق تابلوی کلاژی است که با چیدن منظم قطعات کوچک چوبهای رنگی، فلزی،سنگی، سرامیکی و صدفی در کنار هم ساخته می‌شود. اگر این کار را با چوبهای مختلف به رنگ‌های متنوع و مطابق با طرح مورد نظر انجام شود به آن معرق می‌گویند. در ساخت یک اثر معرق، تنها ماده اولیه چوب است، اما می‌توان این هنر را به صورت تلفیقی با دیگر هنرها و یا با استفاده از دیگر مواد هم مشاهده کرد.
معرق کاری از هنرهای زیبایی است که در دوران سلجوقیان به اوج خود رسید. این هنر در تمام ایران رواج دارد اما در قم تابلوهای معرق توسط استادان هنرمند قمی ساخته می‌شوند و به عنوان یکی از سوغات قم معروف هستند.
از کجای قم تابلوی معرق بخریم؟
شرکت طوبی هنر به مدیریت سید محمد باقر موسوی در زمینه تابلوهای معرق چوب فعالیت دارد. به فروشگاه این سوغات قم، در خیابان صفائیه، مقابل کوچه ۲۸ (بیگدلی)، پلاک ۵۶۵ حتما سر بزنید و سوغاتی ماندگار از قم به یادگار ببرید.
منبت‌‌های قم، پیشرو در صنایع‌دستی و سوغات قم
منبت کاری یکی از دست‌سازه‌های هنرمندان قمی است. استادان این حوزه با ذوق و سلیقه ابتدا نقش‌های متنوع و اصیل مثل ختایی، اسلیمی، بوته و گل را بر روی چوبهای طراحی می‌کنند و سپس با ابزار‌های مخصوص این نقوش را کندهکاری و حکاکی می‌کنند. منبت‌کاری با چوب از ظریف‌ترین صنایع‌دستی و سوغات قم است که هنرمندان با حوصله و با مواد اولیه ارزان و ساده، محصولاتی با ارزش خلق می‌کنند.
قم با داشتن هنرمندان و صنعت‌گران مطرح در زمینه منبت‌کاری، اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین قطب این هنر در ایران است. منبت‌کاران این شهر محصولات خود را در شهرهای مختلف خاورمیانه و سایر نقاط جهان عرضه می‌کنند. هنر منبت‌کاری شاید پرقدمت‌ترین هنر در قم باشد. قدیمی‌ترین اثر منبت‌کاری ثبت شده در قم، مربوط به هفت هزار سال پیش است.
منبت کاری قم را از کجا بخریم؟
فروشگاه صنایع‌دستی میراث در خیابان طالقانی، بازار کهنه، پلاک ۲۵۶ انواع صنایع‌دستی سوغات قم از جمله منبت را به‌فروش می‌رساند.
انگشتر‌های دست‌ساز، سوغات مذهبی قم
به دلیل حضور گسترده گردشگران مذهبی استان قم، انگشترسازی در قم گسترش پیدا کرده و روز به روز بر رونق آن افزوده می‌شود. تاریخچه تولید و استفاده از این سوغات قم به دو هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد. پایه‌های انگشترها به شکل‌های مختلفی مانند چنگه‌ای، چنگه‌ای وی (V) شکل، دیواره‌دار یاحفره‌ای، کانالی، سنگ‌فرشی، مهره‌ای، خوشه‌ای، تراز و بالرین ساخته می‌شود.
نگین‌های انگشترها سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است که زمرد، الماس، فیروزه و… از سنگ‌های قیمتی و زبرجد، سفال، عقیق و… از سنگ‌های نیمه قیمتی هستند. عقیق یکی از سنگ‌های مورد نیاز در ساختن انگشتر است و به‌دلیل وجود معادن عقیق در استان قم انگشتر سازی در میان سوغات قم رونق زیادی پیدا کرده است.
از کجای قم انگشتر دست‌ساز بخریم؟
اگر به دنبال انگشتر اصیل قمی هستید، به آدرس‌های زیر سر بزنید:
- گالری شایستگان،خیابان آستانه، مجتمع الغدیر، طبقه روی همکف، پلاک ۳۹
- انگشترسازی شفیعی، بازار قدیم، پاساژ حجت، طبقه، پلاک ۳۹۹
- انگشتر سازی الماسی، خیابان خاکفرج
- انگشتر سازی قاسمی، چهار راه سجادیه، کوچه ۳۴
سفال سوغاتی قم با قدمتی دیرینه
هنر سفال‌سازی در استان قم به دلیل داشتن خاک مرغوب رونق زیادی دارد و سفال به‌عنوان سوغات قم معروف است. سابقه تاریخی تولید و استفاده از اشیای سفالی در قم بسیار دیرینه است. در سفال‌گری قم با گذشت زمان، فرم‌ها و تکنیک‌های سنتی به تدریج با تغییراتی روبه‌رو شده است. ظروفی که ابتدا از گل به‌وجود می‌آیند و در نهایت با هنر دست و انجام کندهکاری، نقاشی و پیاده کردن نقش‌های برجسته بر روی آن به آثاری جذاب تبدیل می‌شوند.
امروزه این محصولات با پوشش لعابی به بازار عرضه می‌شوند و دوست‌داران مختص به خود را دارند. لعاب سبز قمی از دیرباز مشخصه سفال قم و ممتاز از دیگر محصولات سفالی سایر مناطق است.
از کجا سفال قم را بخریم؟
برای خرید سفال مرغوب قم می‌توانید به این فروشگاه‌ها مراجعه کنید:
- سفال هخامنش، میدان توحید، بیست متری مالک اشتر، پلاک ۹۸، طبقه زیرزمین
- سفال و خرمهره سعادت، میدان ۷۲ تن، کیلومتر سه جاده کوه سفید، جنب قالیشویی البرز
- صنایع‌دستی زرین فام، ابتدای خیابان صفاشهر، جنب کانون مفید، پلاک ۵۲
- شرکت تعاونی میراث گذشتگان، خیابان صفائیه، نبش کوچه ۳۱، فروشگاه خانه هنر و صنایع‌دستی
حلوای قم، سوغاتی خوشمزه‌ای از قم
حلوا یکی از خوراکی‌های سنتی ما ایرانی‌ها است و تقریبا در هر شهری می‌توان یک نوع حلوای محلی مخصوص به همان شهر را پیدا کرد. شهر قم هم حلوای سنتی مخصوص به خود را دارد. می‌توانید انواع مختلف از حلوای قم را به‌عنوان سوغاتی خوشمزه از سفر قم به همراه بیاورید.
- حلوا کنجدی قم یکی از سوغات قم و نمونه‌ای از حلوای سنتی استان قم است که با استفاده از آرد، شکر و کنجد تهیه می‌شود. مردم این استان، برای طبخ آن، از روشی مشابه به پخت سوهان بهره می‌برند.
- حلوای ارده در عین داشتن طعمی فوق‌العاده، ارزش غذایی بسیار بالایی نیز دارد. این خوراکی مغزی از روغن کنجد (ارده)، آرد گندم، گردوی خرد شده، پودر نارگیل، دانه بادام یا مغز آفتابگردان، شکر یا شیره کشمش، گلاب، محلول زعفران، پودر پسته و کره تهیه می‌شود.
- حلوای شاه‌دانه یکی از خوراکی‌های دوست‌داشتنی و سوغات قم است. این حلوا معمولا به رنگ سفید و مملو از شاه‌دانه‌های درشت است. برای تهیه حلوا شاه‌دانه، از آرد، شکر و شاه‌دانه استفاده می‌کنند.
کسمه، سوغات ناآشنای قم
نان کسمه از لذیذترین سوغات قم است که در تنورهای خانگی پخته می‌شود. کسمه را از آرد، تخم‌مرغ، زردچوبه، زعفران و شیره یا شکر تهیه می‌کنند. کسمه از جهت لغت‌شناختی، صورتی دیگر از کلوچه است. نان کسمه در سه نوع کنجدی به‌صورت گرد، شکری بیضی شکل و مخصوص یا اعلای که بیضی ولی بزرگ‌تر و روشن‌تر از آن دو نوع دیگر است. نوع اعلای آن زعفرانی و پر از زنجبیل و هل است و بر رویش کنجد پاشیده می‌شود و گران‌تر است که گاهی به آن نان زنجبیلی می‌گویند.
از کجای قم نان کسمه بخریم؟
یکی از کسمه‌پزی‌های معروف قم در محله شاه حمزه از محله‌های قدیم قم، روبروی پامنار (میدان کهنه)، میان آذر و چهارمردان قرار دارد که می‌توانید بهترین کسمه‌ها را به‌عنوان سوغات قم بخرید.
گزهای قم رقیب گزهای اصفهان هستند
شاید عجیب باشد ولی در قم هم می‌توانید گزهای خوشمزه و تازه‌ای خریداری کنید. می‌توان گفت در تمام کارگاه‌های سوهان‌پزی قم، گز نیز پخته می‌شود؛ گزهایی تازه و لذیذ که می‌توانند با گزهای بی‌نظیر اصفهان رقابت کنند. اگر به این شهر و فروشگاه‌های سوهان رفتید، خرید یک بسته گز تازه را فراموش نکنید.
انجیر نخی و آردی، سوغات متمایزی در قم
انجیر در اطراف قم به فراوانی وجود دارند و بدون شک یکی از مرغوب‌ترین انجیرهای خشک مربوط به قم است. این میوه در قم به روش سنتی به نخ کشیدن و آویزان کردن، خشک می شود. اطراف حرم حضرت معصومه (س) می‌توانید انجیر نخی آردی را بخرید.
سوهان، سوگلی سوغات قم
سوهان گونه‌ای شیرینی ایرانی و نوعی حلوا است که از جوانه گندم تهیه می‌شود همه مردم ایران، سوهان را مهم‌ترین و معروف‌ترین سوغات قم می‌دانند و بیشتر افرادی که به قم سفر می‌کنند، بدون خرید سوهان از این شهر خارج نمی‌شوند؛ طعم خوشمزه و ظاهر جذاب این سوغات قم، باعث شده است تا این محصول به کالایی صادراتی تبدیل شود و مشتریان فراوانی را در سایر کشورهای جهان به خود جذب کند.
در مورد پیشنیه سوهان‌پزی در قم جالب است بدانید که این حرفه از دوره قاجار به یکی از مشاغل سنتی مردمان قم تبدیل شد. می‌گویند شخصی با نام «ملا ابراهیم شماعی» در روز افتتاحیه صحن بارگاه حضرت معصومه، حلوایی بسیار لذیذ و خوش طعم درست کرده بود. این حلوا به دلیل اینکه غذا را راحت هضم می‌کرد، سوهان نام گرفت.
هر چند در تمام شهرهای ایران می‌توان از قنادی‌ها سوهان خرید اما اگر به دنبال بهترین، با کیفیت‌ترین و تازه‌ترین سوهان هستید باید آن را در قم جستجو کنید. در قم کارگاه‌های سوهان‌پزی بسیاری به شکل سنتی و مدرن در حال فعالیت هستند و همین سبب شده تا بهترین سوهان را تنها بتوان از قم خرید. سوهان‌های متنوع در شکل‌ها و مزه‌های مختلف در مغازه‌های قم به فروش می‌رسد و هر فردی با هر ذائقه‌ای می‌تواند سوهانی باب میل خود را خریداری کند. از جمله سوهان‌های متنوعی که به‌عنوان سوغات قم طرفداران زیادی دارند می‌توان به سوهان‌عسلی، سوهان کنجدی، سوهان لقمه‌ای، سوهان تخته‌ای، سوهان بادامی، سوهان آجیلی، سوهان گزی و سوهان کره‌ای در انواع طعم‌ها و شکل‌ها اشاره کرد.
- سوهان گل شاید اصلی‌ترین و سنتی‌ترین سوهانی باشد که می‌توان در قم پیدا کرد. این سوهان‌ها در جعبه‌های فلزی روی هم چیده می‌شوند و وسط‌شان پر از مغز پسته است. هنوز خیلی‌ها سوغات قم را با سوهان گل می‌شناسند.
- سوهان لقمه‌ای با قالب تهیه می‌شود و همان طعم و مزه سوهان گل را دارد؛ با این تفاوت که شاید کمی شیک‌تر به‌نظر برسد و برای سوغات بردن و هدیه دادن، انتخاب بهتری باشد. زیر لایه طلایی این نوع سوهان، مغز پسته یا گردو قرار داده‌اند.
- سوهان حبه‌ای شبیه تکه‌های قند، کوچک و جمع و جور و مناسب برای پذیرایی است.
- دسر سوهان، از نظر ظاهر شبیه حلوا و به شکل مایع است و از آن به عنوان دسر می‌توان استفاده کرد. در مورد طعم این نوع از سوهان باید بدانید که تفاوت چندانی با سوهان گل ندارد.
- سوهان گزی یکی دیگری از انواع سوهان‌های خوش‌طعم و عالی قم است. اگر علاوه بر سوهان، گز هم دوست دارید، می‌توانید با یک تیر دو نشان بزنید و سوهان گزی را به‌عنوان سوغات قم بخرید. وسط این سوهان‌های لوزی‌شکل، تکه‌های گز قرار دارد.
- سوهان عسلی مانند انواع دیگر سوهان‌ها، پرطرفدار است. این سوهان را مشابه پولکی اصفهان است با این فرق که در سوهان عسلی به مقدار زیادی مغزهای مختلف وجود دارد و از پولکی کمی سفت‌تر است. سوهان عسلی با مقداری شکر، عسل، روغن، خلال بادام، زعفران، هل و خلال پسته درست می‌شود سوهان عسلی، با انواع دیگری که گفته شد متفاوت است و می‌تواند یکی از بهترین انتخاب‌ها برای خرید سوغات قم باشد.
- سوهان کنجدی هم بسیار مشابه سوهان عسلی است این نوع از سوهان هم به‌عنوان سوغات قم از طرفداران بسیاری برخوردار است. کنجد، شکر، پودر پسته، زعفران و پودر هل از مواد اصلی در تهیه سوهان کنجدی هستند. سوهان کنجدی معمولا به شکل سکه است.
- سوهان حلوایی در ظاهر شباهت بسیاری با حلوای معمولی دارد اما از نظر مواد اولیه با هم تفاوت دارند. سوهان حلوایی از سوهان‌های معمولی بسیار نرم‌تر و از دسر سوهان سفت‌تر است. این سوغات قم برای کودکان و خردسالان بسیار محبوب است.
- سوهان بادامی یکی از خوراکی‌های خوشمزه و از معروف‌ترین سوغات قم است. برای تهیه سوهان بادامی از شکر، زعفران، مغز بادام خلال شده، مغز پسته خرد شده، روغن و پودر نارگیل استفاده می‌کنند.
بهترین سوهان‌های قم را از کجا بخریم؟
تعداد سوهان‌پزی‌های بسیار زیاد است. در اینجا بعضی از بهترین‌ها را به شما معرفی می‌کنیم.
- سوهان محمد ساعدی نیا، خیابان امام خمینی، ۲۰ متری شهید بهشتی، ۲۴ متری چمران جنوبی، شماره ۱۶۵
- سوهان محمدسیما، خیابان نیروگاه، جنب اداره برق، توحید ۲۴
- سوهان روح الامین، بلوارامین، ۴۵ متری صدوق، خیابان شماره ۱۴
- سوهان حاج رضا مقامی و پسران شعبه مرکزی، میدان آزادگان، ۲۴متری چمران، نبش کوچه۲۱، سوهان حاج رضا مقامی
- سوهان پسران حاج حسین سوهانی فروشگاه شماره ۱، خـــــیـــابان ارم، جنــب حـــــرم مطــــــهر
- سوهان پسران حاج حسین سوهانی فروشگاه شماره ۲،حرم مطهر، خ شبستان امام خمینی، طبقه همکف هتل سلام
- سوهان محمد طاها اخوان کریمی فرد، بیست متری سواران، دوازده متری امام حسین، کوچه ۵
- سوهان معین مهر، میدان شهرداری خیابان ۲۰ متری بهشتی کوچه نیکوبیان
حالا دیگر سوغات قم را می‌شناسید
خرید سوغات و یادگاری یکی از بخش‌های دوست‌داشتی هر سفری است. معمولا همه در سفرهای خود چه زیارتی و چه سیاحتی، برای خرید سوغات هم برنامه‌ریزی می کنند. اما بد نیست قبل از هر سفری با سوغات مقصد سفر و محل خرید آنها آشنا شوید. در این مطلب علی بابا سعی کردیم با معرفی سوغات قم شما را با فرهنگ و صنایع‌دستی و هنر قم بیشتر آشنا کنیم. امیدواریم این اطلاعات برایتان مفید باشد.
سوهان پارسا
و
سوهان خودکار