توسعه گردشگری با استفاده از جاذبه‌های گردشگری اطراف سدها و دریاچه‌ها یکی از مواردی است که رئیس جمهور بر آن تاکید داشته و وزارت نیرو و سازمان میراث فرهنگی مامور اجرای این طرح شده‌اند. در همین رابطه، مطالعاتی بر روی سدهای موردنظر و مذاکراتی با بخش خصوصی برای پیگیری و پیشبرد این طرح آغاز شده و به تازگی اعلام شده است که این طرح گردشگری تا پایان سال ۹۸ کلید می‌خورد.
با توسعه شهرنشینی در دهه‌های اخیر و برای فرار از قید و بندهای زندگی در جوامع مدرن، مردم بیشتر در جستجوی تجربه مکان‌های بکر و طبیعی هستند که این فرصت برای آنها از طریق گردشگری فراهم می‌شود. از این رو، گردشگری به یکی از ارکان تجارت جهانی تبدیل شده است و نقش به سزایی در شکوفایی اقتصاد از طریق افزایش درآمد، تنوع اقتصادی، خارج شدن منطقه از انزوا و ایجاد فرصت‌های شغلی ایفا می‌کند.
در چند دهه گذشته، تعداد کل گردشگران جهان رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است؛ به طوری که جدیدترین گزارش سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) نشان می‌دهد تعداد گردشگران بین‌المللی در سال ۲۰۱۸ با رشد ۶ درصدی همراه بوده و به ۴/۱ میلیارد نفر رسیده است؛ این رقم درحالی ثبت می‌شود که تعداد گردشگران در سال۱۹۵۰، حدود ۲۵ میلیون نفر بود.
در این میان، ایران از نظر دارا بودن جاذبه‌های گردشگری در ردیف ده کشور اول جهان قرار دارد و دارای جاذبه‌های متنوع و منحصر به فرد تاریخی، مذهبی، فرهنگی، طبیعی و… است که می‌تواند برای گردشگران خارجی دیدنی باشد و عده زیادی را برای بازدید از این آثار روانه کشور کند. همین امر منجر به لزوم توجه به این جاذبه‌ها برای توسعه گردشگری می‌شود.
سدها یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری دنیا هستند
یکی از مواردی که در گردشگری به آن توجه شده است، سدها و نیروگاه‌های وابسته به آنهاست. سدها علاوه بر اینکه یکی از منابع مهم تأمین آب، برق و … هستند، با ایجاد مناظر خاص خود، ظرفیت‌های بزرگی برای رشد و توسعه صنعت گردشگری نیز محسوب می‌شوند.
سد هوور واقع در ایالت نودا آمریکا
در بسیاری از کشورهای دنیا نیز سدها و دریاچه‌های آنها از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری آن کشور محسوب می‌شوند و سالانه هزاران مسافر را به خود جذب می‌کنند. به عنوان مثال، برای بازدید از سد هوور، سالیانه یک میلیون نفر گردشگر از اقص نقاط دنیا به ایالت نوادا در ایالات متحده آمریکا می‌روند، بیش از ۹ میلیون نفر نیز به منظور قایقرانی، شنا، ماهی‌گیری، شکار، چادرزنی و پیاده‌روی به دریاچه این سد می‌روند. همچنین، در سال ۲۰۱۰ سد Three gorges با جذب گردشگر به میزان ۱.۴۵ میلون نفر در سال رکورد بازدید از سد را شکست.
امضای تفاهم‌نامه همکاری بین وزارت نیرو و سازمان میراث فرهنگی
توسعه گردشگری در حاشیه سدها و رودخانه‌ها یکی از اهداف دولت دوازدهم محسوب می‌شود و به نظر می‌رسد بارندگی‌های ابتدای سال، زیر این هدف، مهر قطعی برای اجرا زده است. آمارها می‌گویند با بارش‌های مناسب انجام شده در کشور، هم اکنون بیش از ۵۰ تالاب و دریاچه و ۱۹۰ سد مستعد اجرای طرح‌های گردشگری هستند که با استفاده از این فضا می‌توان باعث رونق گردشگری را در ایران شد.
در این راستا، اوایل خردادماه سال جاری بود که تفاهم‌نامه همکاری بین وزارت نیرو و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با موضوع توسعه فعالیت‌های گردشگری در حاشیه سدها به امضا رسید و وزارت نیرو ابراز امیدواری کرد که بتواند با ارائه راهکارهای مناسب توجه بخش خصوصی برای رونق گردشگری را برای استفاده از ظرفیت آبی کشور که در اختیار وزارت نیروست، جلب کند تا مردم بتوانند از فرصت‌های گردشگری داخلی استفاده کنند.
همچنین از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی تاکید شد: «گردشگری منحصر به یک سازمان نیست و امکاناتی که باید برای گردشگری به کار گرفته شود، نیز فرابخشی است. سدها و تالاب‌ها بخش مهمی از حوزه گردشگری را شامل می‌شوند و سرعت ایجاد شغل در گردشگری دو تا دو و نیم برابر سایر بخش‌هاست.»
استان‌های مستعد جذب گردشگر در حاشیه سدها
در این میان، برخی استان‌های کشور با توجه به فرصت‌ها و استعدادهایی که دارند، توانسته‌اند توجه بخش خصوصی را جلب کنند و پروژه‌هایی در این راستا در برخی استان‌ها از جمله استان گیلان نیز اجرا شده است. همچنین در سال جاری مبلغ ۵۰۰ میلیارد ریال برای ایجاد زیرساخت‌ها در مناطق آبی و دریاچه پشت سدهای خوزستان در نظر گرفته شد تا بعد از آن بخش خصوصی هم در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.
از سوی دیگر چندی پیش اعلام شد با توجه به موقعیت سدها و رودخانه‌های تهران به راحتی می‌توان از سدها برای گردشگری طبیعی، ورزشی و سلامت استفاده کرد زیرا در زمان احداث سدها در چهار دهه قبل، خانه‌های سازمانی نیز احداث شد که در دهه قبل با تغییر سیاست در بهره‌وری از سدها و واگذاری این امر به بخش خصوصی سکونتگاه‌ها خالی مانده است.
برای مثال، در کنار تأسیسات سد لار، بحث کوچ عشایر وجود دارد که مقصد بسیاری از گردشگران خارجی است. همچنین از مجموعه آب درمانی مجاور کوه دماوند می‌توان برای گردشگری سلامت بهره برد. در طالقان نیز کمپ پنج هکتاری وجود دارد که می‌تواند به عنوان کمپ ورزشی مورد استفاده قرار گیرد.
چهار سد در اولویت
تاکنون حدود ۱۹۰ سد ملی در ایران احداث شده که هر کدام شاهکار خاص مهندسی خودش را دارد و با توجه به قرارگیری آنها در اقلیم‌های مختلف جغرافیایی، هم‌اکنون آماده سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه گردشگری هستند. جهت تسهیل امور لازم است تا تمامی اقدامات لازم از قبیل صدور موافق اصولی، مجوزهای قانونی و استعلام‌ها در حوزه استانی به نحوی مدیریت شود که فرایند سرمایه‌گذاری تسهیل و سرمایه‌گذار به راحتی بتواند مجوزها و استعلام‌های خود را دریافت کند.
البته در زمان اجرای پروژه‌های منابع آبی، عملیات زیرساختی مناسبی از قبیل پل‌ها، جاده‌های دسترسی، اماکن اقامتی و… ایجاد شده که از آنها می‌توان به عنوان سهم آورده بخش دولتی به عنوان زیرساخت گردشگری استفاده کرد.
سد داریان کرمانشاه
در حال حاضر شرکت آب و نیرو چهار سد سردشت (آذربایجان غربی)، گتوند (خوزستان)، کارون ۴ (چهارمحال و بختیاری) و داریان (کرمانشاه) را برای شروع فعالیت در زمینه گردشگری در نظر گرفته است.
گردشگری سدها تا پایان سال کلید می خورد
در همین رابطه، معاون وزیر نیرو در خصوص اقدامات انجام شده برای توسعه گردشگری در حوزه آب، گفت: با چند آژانس گردشگری برای ایجاد تورهای آبی مذاکره شده است و به نظر می‌رسد مردم تمایل زیادی برای آشنایی با چگونگی تامین آب آشامیدنی داشته باشند.
قاسم تقی‌زاده خامسی با بیان اینکه تاکنون استفاده بهینه از فضا و مخازن سدها برای گردشگری انجام نشده است، افزود: «برای ساخت یک سد بیش از چند هزار میلیارد تومان هزینه باید صرف شود و باید بتوانیم از این سرمایه‌گذاری‌های بزرگ برای توسعه گردشگری کشور بهره‌بردای کنیم.»
به گفته تقی‌زاده خامسی، ایران از نظر آب و هوا و اقلیم در شرایطی قرار دارد که در همه فصول می‌توان از سدهای آن استفاده کرد و در همه استان‌ها سدهایی وجود دارد که قابلیت گردشگری دارند.
معاون وزیر نیرو با تاکید بر این مساله که اکنون مطالعه روی سدها را آغاز کرده‌ایم و امیدواریم نهایتا تا پایان سال چند سد را در اختیار بخش خصوصی برای توسعه گردشگری قرار دهیم، افزود: «سد سردشت اولین سدی است که در این حوزه تمام کار آن انجام شده و نهایتا تا پایان سال در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گیرد و تاکنون نیز ۲۵ شرکت از این طرح استقبال کرده‌اند که به زودی کارهای مناقصه آن انجام خواهد شد.»
وی یادآور شد: تنها درخصوص سدهایی که آب شرب از آنها تأمین می‌شود، سخت‌گیری خواهیم داشت، اما برای مابقی سدها وزارت نیرو به جز لزوم توجه به مسائل زیست‌محیطی سخت‌گیری چندانی به بخش خصوصی نمی‌کند.
راهکارهای جلوگیری از آلودگی آب در گردشگری منابع آبی
با این حال، خطر افزایش آلودگی آب توسط گردشگران بحثی جدی است و نادیده گرفتن آن می‌تواند عواقب زیان‌بار و غیر قابل جبرانی را به همراه داشته باشد.
در همین رابطه، سمیرا مهنت فرسا، کارشناس امور آزمایشگاه های موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو می گوید: «مسلما هر طرحی نکات مثبت و منفی دارد اگر نکات مثبت آن بیشتر باشد، به نفع سیستم است.»
مهنت فرسا ادامه می دهد: «در گردشگری منابع آبی بحث آلودگی آب‌ها مطرح است؛ در این زمینه باید آموزش‌های لازم از قبل به گردشگران داده شود تا آنها با آگاهی کامل وارد محدوده سدها شوند.»
وی می افزاید: «موسسه تحقیقات آب در این زمینه اقدام‌هایی انجام داده و بروشورهایی تدارک دیده است که در اختیار گردشگران گذاشته خواهد شد؛ همچنین با برگزاری سمینارهایی نسبت به افزایش اطلاعات شهروندان در مواجه با منابع آبی اقدام کرده است.»
