پس از شیوع و گسترش ویروس کرونا، در حوزه‌های مختلفی که با کار، زندگی، مایحتاج و حتی گشت‌وگذار مردم سروکار داشت، تهمیداتی از سوی مسئولان مرتبط با هر حوزه اندیدشیده شد. یکی از آخرین مراکزی که مورد توجه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی واقع شد، موزه‌ها بودند که تصمیم به تعطیلی آنها گرفته شد. البته این تصمیمات از سوی وزارتخانه متبوع با اما و اگرهای فراوانی روبه‌رو شده و در نهایت هم بعد از واکنش‌هایی که از سوی رسانه‌ها و کارشناسان و صاحبنظران مربوطه صورت گرفت، تصمیم نهایی برعهده ستاد مبارزه با کرونا و وزارت بهداشت گذاشته شد.
این حواشی و مسائلی که از یکسو پیرامون فعالیت یا عدم فعالیت موزه‌ها به‌وجود آمد و از سوی دیگر، در نظر نگرفتن پروتکل‌های بهداشتی برای بازدید از موزه‌ها و از همه آنها مهمتر عدم وجود محتوا و زیرساخت‌های مناسب برای فعالیت‌های آنلاین موزه‌ها همه و همه نشان از یک چیز داشت، اینکه موزه‌های کشور در اولویت نیستند.
فعالیت سنتی موزه‌ها در کشور
در این روزهای کرونایی به‌ویژه در ایام نوروز بسیاری از متولیان و فعالان حوزه برآن شدند تا به جذب بازدیدکننده آنلاین اقدام کنند. از این‌رو، با طرح ۱۳ روز ۱۳ بازدید مجازی که در یکی از سایت‌های اشتراک فیلم به صورت زنده پخش می‌شد، وارد عمل شدند. بر اساس این طرح، کارشناسان یک ساعت وقت داشتند موزه مورد نظر را معرفی و بازدیدکنندگان هم می‌توانستند به‌صورت هم‌زمان سوالاتشان را مطرح کنند. صد البته که این بازدید در فضای دیجیتال اقدام مناسب و قابل قبولی است.
اما واقعیت امر چیز دیگریست؛ چراکه، اغلب موزه‌ها در کشور ما به صورت سنتی اداره می‌شوند. بنابراین، نتوانستند در این حوزه فعال باشند و این چالش بزرگ دیگری را برای موزه‌ها و فعالان این حوزه رقم زد؛ چالشی به نام شکست موزه‌ها.
کارکرد موزه‌ها نادیده گرفته شده‌است
یک کارشناس موزه‌داری در این خصوص معتقد است که در دوران شیوع کرونا کارکرد موزه‌ها در کشور نادیده گرفته شده است.
رضا دبیری‌نژاد با بیان اینکه موزه‌ها کارکرد فرهنگی و اجتماعی دارند، گفت: حال باید به این موضوع بیندیشیم که اگر قرار باشد، موزه ها بازدیدکننده فیزیکی و یا حداقل بازدیدهای گروهی نداشته باشند، چگونه باید به حیات خود ادامه دهند؟
وی تاکید کرد: موزه‌دارانی که به روش سنتی فعالیت می‌کنند باید بدانند اگر با فناوری‌های روز همراه نباشند محکوم به فنا هستند.
پروتکلی برای تداوم حیات
در این میان، پژوهشکده مرمت و حفاظت و اداره کل موزه‌های کشور در وزارت میراث فرهنگی نیز بیکار ننشسته و پروتکلی ۴۰ صفحه‌ای را آماده کرده‌اند که البته بر اساس تجربه کشورهای پیشرو در این حوزه، آخرین توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی و… تهیه و تدوین شده است.
در این پروتکل به مواردی از قبیل لزوم رعایت بهداشت در محیط اداری موزه، توصیه‌های خود مراقبتی کارکنان، استفاده از مواد گندزدا، اعمال سیاست‌هایی برای فاصله‌گذاری اجتماعی در محیط کار، شناسایی و غربالگری افراد بیمار، پاکسازی و گندزدایی مخازن و بخش‌های نمایشگاهی در موزه‌ها، پاکسازی و گندزدایی در کتابخانه‌ها، حفاظت از آثار تاریخی در تعطیلی طولانی مدت، فعالیت‌های مقدماتی قبل از تعطیلی موزه، بازگشت به حالت عادی، راهنمای استفاده از روش‌های دیجیتال برای حفظ ارتباط با مخاطبان در زمان تعطیلی موزه و سیاست‌های کلی مقابله با بیماری‌های همه‌گیر در موزه‌ها اشاره شده است.
این در حالیست که حتی اقدامات این‌چنینی نیز از نگرانی‌های دلسوزان، متخصصان و فعالان این حوزه چیزی کم نکرده است.
حال موزه ملی فرش خوب نیست
در این گزارش، صحبت‌هایی در رابطه با شرایط نامناسب موزه‌های کشور که کرونا آن را تشدید کرده است، شد؛ اما این تمام ماجرا نیست.
چندماهی است که اخبارهایی پی‌درپی از قطعی برق موزه ملی فرش به‌گوش می‌رسد که نگرانی‌هایی را ایجاد کرده‌است. عده‌ای از صاحبنظران معتقدند با کاهش و یا بهتر است بگوییم قطع شدن بازدید از موزه‌ها، این مراکز گردشگری به دست فراموشی سپرده شده‌اند.
این درحالیست که چندی پیش، مدیر موزه ملی فرش در رابطه با مشکلات موجود در این موزه گفت: اگرچه برق موزه ملی فرش در دو ماه گذشته به دلیل سوختن ترانسفورماتور آن قطع شده است؛ با این وجود، با توجه به نظارت مشکل، اما دائمی کارکنان اعم از کارمندان اداری و یگان حفاظت از فرش‌های موجود در موزه ملی فرش، جای هیچ نگرانی در خصوص وضعیت این فرش‌ها نیست.
پریسا بیضایی گفته بود: در این مدت مسوولان اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران و موزه ملی فرش تلاش کرده‌اند، مشکل قطعی برق این موزه را هرچه زودتر حل کنند. اما حل این مشکل پروسه طولانی داشت. در وهله اول باید برای تهیه ترانس تأمین اعتبار می‌شد. سپس ترانس باید در زنجان ساخته و به تهران منتقل می‌شد. پس از انتقال ترانس به تهران باید برای نصب آن از اداره برق مجوز بگیریم، زیرا نصبش آسان نیست و برای انجام این کار برق منطقه باید مدتی قطع شود.
وی با بیان اینکه کار تهیه و نصب ترانس برق موزه ملی فرش تقریبا تمام شده است، اعلام کرد نگرانی در رابطه با این موضوع بی دلیل است. اما ماجرا به همینجا ختم نمی‌شود، چراکه، مدتی است که حال درختان تنومند محیط اطراف ساختمان موزه ملی فرش هم چندان مطلوب نیست.
با این وجود، بیضایی در خصوص وضعیت درختان تنومند فضای سبز موزه ملی فرش نیز به‌تازگی گفته است: تلاش شده در حد ممکن به وضعیت این درختان رسیدگی شود. این درختان نیز الان وضعیت خوبی دارند.
اشیاء موجود در موزه‌ها را نادیده نگیریم
به‌طور کلی اشیاء موجود در موزه‌ها بر اساس ماهیتشان در معرض پوسیدگی قرار دارند و حفاظت از آنها در برابر این‌گونه چالش‌ها بر عهده موزه‌هاست. اینکه این مراکز بنا به هر دلیلی بادیدکننده دارند یا نه چیزی از بار مسوولیت و اهمیت فعالیت دست‌اندرکاران و متولیان امر نمی‌کاهد.
بنابراین، بررسی و شناخت عوامل مختلف نابودی اشیا براساس شرایط آن موزه در اولویت قرار دارد. به‌طور مثال، در مورد اخیر قطعا قطع برق باعث قطعی سیستم‌های امنیتی و دوربین‌های مداربسته نیز می‌شود و این برای مردم کشوری که به تازگی تجربه تلخ مفقود شدن آلبوم ناصری را از سر گذرانده‌اند، جای نگرانی دارد.
از این‌رو، باتوجه به تجربه‌های موجود در این زمینه و شرایط کرونایی که در آن به سر می‌بریم که قطعا مراکز گردشگری و به‌ویژه موزه‌ها را با چالش‌ها و محدودیت‌هایی مواجه کرده‌است، به نظر می‌رسد پاسخگویی شفاف و دقیق مسوولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگی و صنایع دستی کشور به‌ویژه در این مورد خاص بتواند تسکینی بر نگرانی‌های موجود در این زمینه باشد.
