اهمیت سفر، فواید آن و لذت‌هایی که برای انسان به همراه می‌آورد، بر کسی پوشیده نیست. سفر دریچه‌ای جدید از جاذبه‌ها و مکان‌های دیدنی، اقوام و آداب و رسوم مختلف، سوغات و کشف غذاهای جدید و چشیدن آنها پیش روی انسان می‌گشاید. شاید باورتان نشود اما سفر برای غذا یکی از انگیزه‌های گردشگری در بسیاری از کشورهای جهان است. در بسیاری از علوم و مکاتب مختلف غذا به عنوان نخستین نیاز هر انسان مطرح شده است، اما در این گزارش سعی داریم به مقوله‌ای فراتر از این نیاز انسان بپردازیم. چراکه غذا تنها یک ماده مصرفی برای سیر کردن شکم نیست، بلکه فرهنگ، آداب و رسوم مردم بومی یک منطقه را در دل خود جای داده و نوعی گردشگری غذا است.
صنعت گردشگری در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از صنایع بزرگ اقتصادی در سراسر جهان مطرح شده است که سالانه درآمد قابل توجهی را برای کشورها به همراه می‌آورد. از این رو، هر چه برنامه‌ریزی دقیق‌تر و علمی‌تری پیرامون آن صورت گیرد، موفقیت در تحقق منابع مالی بیشتر میسر می‌شود. ضمن اینکه، صرف‌نظر از مسائل مادی و اقتصادی توجه به صنعت گردشگری موجب انتقال مفاهیم فرهنگی یک تمدن به دیگر کشورها می‌شود. گردشگری خوراک و غذا نیز به عنوان بخشی از این صنعت قطعا می‌تواند در جذب گردشگر، کسب درآمد و انتقال فرهنگ بسیار موفق عمل کند.
با توجه به اینکه یکی از معیارهای سفر، غذاست و گردشگری غذا روزبه‌روز در حال رشد است و از آنجا که ما ایرانی‌ها بیش از دو هزار و ۵۰۰ نوع غذا، ۱۰۹ نوع نوشیدنی و انواع نان و شیرینی داریم و همچنین، مکتب آشپزی ایرانی یکی از سه مکتب اصلی خوراک در کنار مکاتب آشپزی رومی و چینی است. از این رو، بر خود لازم دانستیم در مجله گردشگری علی بابا به گردشگری غذا و بررسی وضعیت آن، افق و چشم‌اندازهای این حوزه و نگاه مسئولان و متولیان امر به این امر مهم بپردازیم.
جایگاه غذا در فرهنگ ایرانی
ایران همواره به‌عنوان مهد فرهنگ و تمدن که پیشینه تاریخی هم دارد مطرح شده است. اما شاید فراموش کرده‌ایم که در کشورمان غذاهای خوشمزه و متنوعی هم وجود دارد. غذاهای ایران بسیار خاص و وسوسه‌انگیز هستند، به‌گونه‌ای که بخشی از جاذبه‌های فرهنگی مناطق مختلف کشور به حساب می‌آیند.
مگر می‌شود کسی پیدا شود که دلش نخواهد آبگوشت ماست و آبگوشت کشک (قورت شورباسی) استان آذربایجان غربی یا کوفته تبریزی و آش اوماج استان آذربایجان شرقی را امتحان کند. سوهان، آش و آبگوشت قم، خورشت به آلو، حلیم بادمجان و شیرینی‌های کلمپه، کماج، نان چرخی، زیره، قاووت و پسته کرمان هم قطعا به یک بار امتحان می‌ارزد.
از آش میوه، خورشت غوره بادمجان و آبگوشت کلم و آبگوشت سیب سیرغوره همدان گرفته تا کوفته هلو، رب پلو، آش انار، قنبرپلو، دو پیازه و فالوده و مسقطی شیراز و شیشلیک شاندیز مشهد و آش شلغم، خورشت ریواس و بلغور پلو، نان سمنو و نان زردی خراسان جنوبی همه و همه در زمره جاذبه‌های گردشگری غذا در کشورمان محسوب می‌شوند.
از این مزه‌های متنوع که بگذریم به فسنجان با گوشت مرغابی، بورانی کدو حلوایی و بورانی بادمجان کبابی، ماست دلالی و نازخاتون مازندران و کباب ترش، شیش انداز، باقلاقاتوق، میرزاقاسمی، کوکوی خاویار، زیتون پرورده و حلوای درونگ گیلان می‌رسیم.
همه این خوراکی‌هایی که از آنها نام برده شد در کنار ته چین و چرتمه پلو، چهارمحال و بختیاری و کاچی سمنان، خورشت خلال بادام، دنده کباب، سیب پلو و کوکوی پاغازه، نان برنجی و روغن کرمانشاهی و آش دوغ، پلو قیسی و عسل اردبیل و کباب، کنگرماست و کلانه گردستان و سمبوسه و فلافل، قلیه‌ماهی و رنگینگ خوزستان از جاذبه‌های گردشگری غذا در ایران هستند که محال است کسی بتواند به‌راحتی از کنار آن گذر کند. شاید به همین دلیل است که گردشگران ایرانی و خارجی و فعالان این حوزه معتقدند ایران رنگارنگ است.
گردشگری خوراک و غذا در ایران
امروزه در صنعت گردشگری، غذا و خوراک جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و اغلب رستوران‌ها، هتل‌ها و اقامتگاه‌ها به ترویج فرهنگ غذایی خود می‌پردازند، با این وجود کمتر نام و نشانی از پیشینه و تنوع غذاهای محلی و مکتب ایرانی در مراکز پذیرایی گردشگری ایران دیده می‌شود.
قابلیت ایران در زمینه تنوع غذایی را می‌توان متاثر از ویژگی جغرافیای کشور و تنوع قومی و نژادی ایرانیان دانست. به این معنا که به دلیل وجود مراتع و شرایط جوی خاص و امکان پرورش گیاه و دام آبگوشت‌های شمال‌غرب ایران بی‌نظیر است. در نواحی مرکزی ایران که آب و هوای خشک دارند بیشتر از سبزی‌های خشک استفاده می‌کنند و در جنوب کشور به‌دلیل وجود دریا و اقیانوس بیشتر غذاهای دریایی رواج دارد.
پتانسیلی که از آن غافل مانده‌ایم
بر اساس آمار در دهه‌های گذشته فعالیت رستوران‌های ملل مختلف نظیر چینی‌ها، ژاپنی‌ها، لبنانی‌ها، ایتالیایی‌ها، یونانی‌ها و هندی‌ها در کشور گسترش پیدا کرده و مشتریان پر و پا قرصی هم دارد، اما چند هزار نوع غذای محلی در کشورمان وجود دارد که شاید هنوز نام آنها را هم نشنیده‌ایم و این جای تاسف دارد.
قطعا اقامت در یک رستوران ۵ ستاره می‌تواند برای هر گردشگری تجربه خوشایندی باشد، اما گذراندن ایام سفر در یک اقامتگاه بومگردی و آشنا شدن با تفاوت فرهنگ‌ها و چشیدن طعم غذاهای محلی جذابیتی فراموش نشدنی است.
شاید در این خصوص یکی از مهمترین موضوعات مربوط به راهنمایانی باشد که گردشگران و به‌ویژه گردشگران خارجی را هدایت می‌کنند. این در حالیست که علیرغم اهمیت این موضوع، آموزش راهنمایان به‌ویژه در این مورد خاص هیچگاه در راس برنامه‌های مسوولان و متولیان حوزه گردشگری نبوده است.
به نظر می‌رسد فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در این حوزه فقط به برگزاری جشنواره‌ها و فستیوال‌های غذایی در محیط‌های مختلف روستایی و شهری و برگزاری تورهای غذا آن هم به صورت پراکنده و جزیره‌ای محدود شده است.
این در حالیست که گردشگری غذا باید به‌عنوان هدف اصلی سفر، با برگزاری هدفمند تورهای گردشگری در دستور کار نهادهای متولی قرار گیرد. ضمن اینکه کمک به راه‌اندازی رستوران‌های محلی در استان‌ها و ارائه تسهیلات به آنها و افزودن غذاهای محلی در منوهای رستوران‌های بزرگ و مطرح کشور نیز به‌عنوان یک راهبرد مطرح است.
البته نمی‌توان این موضوع را انکار کرد که در کنار همه اینها شرکت در فستیوال‌های جهانی، معتبر و شناخته شده مرتبط با صنعت گردشگری خوراک نقش غیرقابل انکاری در معرفی غذاهای ایرانی در گستره بین‌المللی خواهد داشت.
چرا توجه به گردشگری غذا مهم است؟
یک کارشناس مطالعات گردشگری در پاسخ به این سوال که چرا توجه به گردشگری غذا مهم است، گفت: چرخش سود و بازده اقتصادی قابل توجه مهمترین دلیلی است که توجه ویژه به این حوزه را توجیه می‌کند، ضمن اینکه، با توجه به این موضوع گردشگران دامنه وسیع‌تری از انتخاب‌های غذایی را پیش رو خواهند داشت که این باعث افزایش جذابیت‌های سفر می‌شود.
ویدا قربانی افزود: با پیگیری هدفمند و نهادینه کردن این رویکرد در ابتدا گردشگری غذایی بین استانی شکل می‌گیرد و در ادامه، ضمن جذب ذائقه مردم کشورمان، طعم‌های اصیل ایرانی آن سوی مرزهای کشور هم رونق پیدا می‌کند.
بنا به گفته این کارشناس، فعالان و علاقه‌مندان این حوزه و همه کسانی که به طبخ غذاهای سنتی و اصیل ایرانی علاقه دارند باید تحت حمایت قرار گرفته و به کارآفرین تبدیل شوند. در این میان، استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ها و فضای مجازی برای تبلیغ غذای بومی، ایجاد زمینه مشارکت مردم، جذب تسهیلات دولتی و سرمایه‌گذار و همچنین ارائه آموزش‌های لازم در این خصوص موثر خواهد بود.
به نظر قربانی گردشگری غذا زمینه توسعه اقتصاد محلی و اشتغال‌زایی در مناطق محروم را فراهم می‌کند. ضمن اینکه، استفاده از غذا های محلی که اغلب سالم و ارگانیک هستند، میزان ابتلا به مسمومیت های غذایی در سفر را هم کاهش می‌دهد که خود موضوع قابل تاملی است.
اقدامات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
از آنجاکه، زنان در افزایش رونق اقتصادی و معرفی هنرهای بومی یک منطقه نقش ویژه‌ای ایفا می‌کنند و استفاده از توانمندی و تجربه‌های آنان در حفاظت از آن بخش از میراث فرهنگی کشور که به دست فراموشی سپرده شد اهمیت زیادی دارد، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیرامون رشد و گسترش گردشگری غذا، توجه به نقش زنان در ترویج این نوع گردشگری را در برنامه‌ریزی‌های خود مد نظر قرار داده است.
پیرو این موضوع، برگزاری کارگاه‌های آموزشی مجازی ویژه زنان در حوزه‌های مختلف میراث فرهنگی از جمله غذا و خوراک، تجهیز برخی فضاها یا خانه‌های تاریخی مرمت شده (با مالکیت شخصی، دولتی یا مشارکتی) در سطح کشور به منظور برپایی کارگاه‌های هنرهای سنتی از جمله صنایع دستی، محصولات غذایی سنتی، پارچه و پوشاک سنتی، صنایع موسیقایی سنتی و … با مدیریت افراد آموزش دیده، اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌های استانی، ایجاد تعامل بین بانوان دهیار، شهردار و مالکان اقامتگاه‌های بومگردی، میراث فرهنگی و مردم برای توسعه گردشگری غذا، دعوت از صاحبان برندهای معتبر به منظور حمایت از طرح‌ها و الگوهای هنرهای سنتی و ملی کشور (صنایع دستی، پوشاک، صنایع غذایی و …) در راستای تولید و رونق ملی، برگزاری نمایشگاه‌های سالانه کشوری در حوزه غذا، بهره‌گیری از مشارکت زنان در اقامتگاه‌های بومگردی و… از جمله این اقدامات است.
