اگر سفر و گردشگری را به‌عنوان یک ضرورت در زندگی در نظر بگیریم، قطعا دیگر دلیلی برای مستثنی کردن معلولان از آن وجود ندارد.
اهمیت این موضوع تا آنجاست که در کشورهای پیشرفته، معیارها، ضوابط و استانداردهای گوناگونی برای بهره‌مند ساختن معلولان از تجربیات گردشگری، مدنظر قرارگرفته است.
علیرغم همه تحولاتی که در حوزه سفر و گردشگری معلولان اتفاق افتاده است، اما همچنان مسافرت برای افراد معلول، به‌عنوان یک چالش اساسی مطرح است. دلیل این امر آن است که معلولان جسمی-حرکتی به دلیل مشکلاتی که در رابطه با پیدا کردن اطلاعات در مورد خدمات در دسترس، چک کردن چمدان در هواپیما و رزرو اتاق دارند، اغلب این امکان را پیدا نمی‌کنند که به‌تنهایی سفر کنند و اگر هم چنین امری محقق شود، قطعاً برایشان پرهزینه و زمان‌بر خواهد بود.
وضعیت گردشگری در دسترس در ایران
وضعیت معلولان در این حوزه در ایران بسیار بدتر از موارد گفته شده است. به این معنا که گردشگری معلولان که از آن تحت عنوان گردشگری در دسترس یاد می شود هنوز هم در ایران نادیده گرفته می شود. این بدان معناست که نابینایان، ناشنوایان و معلولان حرکتی که قطعا نیاز دارند گاهی مستقل سفر کنند در این مسیر با مشکلات عدیده ای مواجه می شوند.
امروزه دسترس‌پذیر بودن اماکن و وسایل حمل‌ونقل عمومی لازمه حضور و مشارکت معلولان در جامعه است، این موضوع در سراسر جهان به‌عنوان امری بدیهی مورد توجه قرارگرفته است. امکاناتی مانند خدمات ویژه ایرلاین‌ها، اختصاص ویلچر در فرودگاه به افراد معلول و امکانات پزشکی مورد نیاز این دسته از افراد ازجمله مواردی است که اجرای آن در راستای تحقق گردشگری در دسترس لازم و ضروری است.
با توجه به اهمیت موضوع یاد شده و ازآنجاکه بسیاری از کشورهای جهان در این مسیر مهم گام گذاشته و تجربه‌های ارزشمندی نیز در اختیار دارند، به نظر می‌رسد در کشور ما هم برای رسیدن به این مهم، باید سیاست‌گذاری های خاص حوزه گردشگری در راستای برطرف کردن تمامی موانع فیزیکی و ذهنی در دستور کار قرار گیرد.
زیرساخت‌های فرهنگی لازمه تحقق گردشگری در دسترس
این بدان معناست که مسوولان و دست‌اندرکاران مربوطه باید ضمن مناسب‌سازی اماکن، در نگرش‌ها و ذهن مردم نیز تغییراتی ایجاد کنند. بنابراین، می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که این مقوله بیشتر از آنکه نیازمند زیرساخت‌های اقتصادی باشد به فرهنگ‌سازی و ایجاد زیرساخت‌های اجتماعی نیازمند است.
چراکه، قابل دسترس بودن اماکن گردشگری، به معنای تجهیز وسایل حمل‌ونقل عمومی، امکانات مربوط به محل اقامت و بسیاری از موارد دیگر است که تحقق آن در هر کشوری گویای توجه مردم و مسئولان آن کشور به این حق اساسی معلولان است.
خلاءهای گردشگری در دسترس در ایران
با توجه به مباحث یادشده راه‌اندازی تورهای ویژه‌ای برای سفر و گردشگری این قشر جامعه ضروری به نظر می‌رسد. این خدمت که پاراتور نام دارد، تلاش می‌کند با بهره‌گیری امکانات و تجهیزات فیزیکی و نیروی انسانی آموزش دیده سفری مطلوب را برای معلولان به ارمغان آورد. علیرغم اینکه در ایران هم تجربه فعالیت پاراتورها وجود داشته و از آن مهمتر با توجه به جاذبه‌های گردشگری بی‌نظیری که در ایران وجود دارد، به نظر می‌رسد با فراهم آوردن امکانات رفاهی برای افراد معلول و کمک به انجام سفر بدون مشکل برای آنها بتوان به آمار مناسبی در این حوزه دست یافت.
ازآنجاکه پاراتورها امکانات ویژه‌ای برای تورهای معلولان فراهم می‌کنند، به نظر می‌رسد مکان‌های تاریخی و گردشگری نیز باید هم پای این تورها مجهز شده و امکانات مورد نیاز این قشر از جامعه گردشگری را برایشان فراهم کند تا آنها هم بتوانند بدون دغدغه از این سبک زندگی لذت ببرند.
البته امکاناتی از این قبیل به‌صورت موردی در سطح کشور مشاهده شده است. به‌عنوان‌مثال در جزیره کیش، تاکسی ویژه سالمندان و معلولان راه‌اندازی شده که امکان ورود ویلچر به داخل تاکسی، صندلی‌های متحرک، رمپ ورودی و جادار بودن فضای داخلی از مزیت‌های آن به شمار می‌رود.
اما، اگر با نگاهی جامع این مقوله را بررسی کنیم با یک پژوهش میدانی به‌راحتی درمی‌یابیم که چالش‌هایی از قبیل فقدان اتاق‌های مناسب معلولان در هتل‌ها و اقامتگاه‌های گردشگری، مشکل انتقال از فرودگاه تا مبدأ موردنظر، کمبود وسایل نقلیه عمومی مجهز، عدم دسترسی مناسب به رستوران‌ها، کافه‌ها، کمبود سرویس‌های بهداشتی مناسب معلولان در اماکن عمومی، معابر، پیاده‌روها و خیابان‌های نامناسب برای رفت‌وآمد معلولان، فقدان دسترسی به افراد آگاه و آموزش دیده برای اطلاع‌رسانی و مشاوره به افراد معلول، نبود تجهیزات مورد استفاده برای امور شخصی برای معلولان، فقدان اطمینان از دسترسی به جاذبه‌های گردشگری به‌صورت کامل و واضح در حوزه گردشگری معلولان ایرانی وجود دارد.
با نگاهی به آنچه در این گزارش به آن پرداخته شد، با توجه به اهمیت مقوله گردشگری در دسترس و ازآنجاکه افراد معلول هم مانند سایر افراد جامعه حق دارند از سفر و جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و… لذت ببرند، به نظر می‌رسد لازم باشد، با فراهم‌سازی امکانات رفاهی این مهم میسر شود.
ازاین‌رو، تجهیز و مناسب‌سازی بخشی از فضای عمومی جامعه برای گردشگری معلولان، نه تنها لطفی به آنها نیست بلکه در زمره یکی از اساسی‌ترین حقوق شهروندی قلمداد می‌شود.
حال که وزارتخانه‌ای تحت عنوان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در کشورمان فعالیت دارد، انتظار می‌رود این مهم در دستور کار متولیان امر قرار گیرد تا این‌گونه افراد دارای معلولیت هم بتوانند از خانه‌هایشان بیرون آمده و آن‌گونه که استحقاقش را دارند از زندگی و تعطیلات خود لذت ببرند.
