بعضی وقت‌ها مهم نیست در تاریخ یک بنا چه گذشته و چه کسی در آن مُرده یا به دنیا آمده. زیبایی باغ نارنجستان یک تنه حریف تمام چیزهایی است که دلتان می‌خواهد در سفر با آن‌ها مواجه شوید: عطر نارنج، گل‌های رنگارنگ، درختان سرسبز و حوض و فواره‌هایی که فضایی صمیمی ساخته است. تماشای خانه‌باغ نارنجستان قوام حس‌وحال عجیبی دارد، حسی قدیمی و آشنا از عطر، رنگ و زیبایی؛ انگار اینجا یک مهمانی است که همه به آن دعوت‌اند.
در این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا شما را با نارنجستان قوام، یکی از جاهای دیدنی شیراز آشنا خواهم کرد. ابتدا کمی درباره تاریخچه پرفرازونشیب این عمارت و باغ تاریخی تعریف خواهم کرد و بعد به معرفی بخش‌های مختلف آن و ویژگی‌های منحصربه‌فرد هرکدام خواهم پرداخت. اما از من به شما نصیحت، قبل از شروع مقاله بهتر است بلیط خود را به مقصد شیراز تهیه کنید!
باغ نارنجستان قوام کجاست؟
خاندان قوام چه کسانی بودند؟
دیدنیهای نارنجستان قوام چیست؟
آشنایی با نارنجستان قوام
پایتان به خیابان معروف لطفعلی‌خان که رسید، باغ نارنجستان قوام را ندیده برنگردید. این بنا یک خانه‌باغ بسیار بزرگ است که از باغی پر از درخت‌های نارنج و عمارتی بسیار زیبا تشکیل شده است. این باغ و بنای تاریخی در دوران قاجار توسط خاندان قوامالملک ساخته شد و ساخت آن سالیان‌سال زمان برد، برای همین به این بنا خانه قوام هم گفته می‌شود.
شهرت اصلی این باغ به‌خاطر درختان نارنج آن است که وقتی در فصل بهار آن‌جا باشید، ناخواسته نفسی از ته دل می‌کشید و حس می‌کنید هوای اطرافتان کمی سبک شده. نام نارنجستان قوام هم برگرفته از درختان نارنج معروف حیاط و عمارتی است که متعلق به قوامالملک بوده است.
عکس از: سایت Cutewallpaper
نارنجستان قوام هفت هنر ایرانی ازجمله گچ‌بری، نقاشی، آجرکاری، معرق، حجاری، منبت‌کاری و آیینه‌کاری را در کنار هم جمع کرده و با این کار، مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از ظرافت هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است. این نمایش تاریخی زیبا در سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت که سالانه گردشگران زیادی را به شیراز دعوت می‌کند و محبوبیت زیادی دارد.
خاندان قوام چه افرادی بودند؟
برای گفتن و نوشتن از نارنجستان قوام شیراز، باید کمی به گذشته سفر کنیم و خلاصه یک ماجرا در دل تاریخ را برایتان تعریف کنم. ماجرای ما از دوران زندیه شروع می‌شود که نه نارنجستان قوامی وجود داشته و نه خاندان قوام! در دوران زندیه، شخصی به نام حاج‌ابراهیم‌خان کلانتر اعتماد‌الدوله شیرازی به لطفعلی‌خان زند، حاکم سلسله زندیه خیانت کرد؛ این خیانت موجب آسان‌شدن روال به‌تخت‌نشستن آقامحمدخان قاجار و ازبین‌رفتن حکومت زندیه شد.
عکس از: سایت Flickr
آقامحمدخان به‌خاطر همکاری حاج‌ابراهیم‌خان، حکومت شیراز را به او سپرد. حاج‌ابراهیم‌خان کلانتر هم تمام اطرافیان خود را در راس مقام‌های حکومتی قرار داد. این حاکمیت تا دوران فتحعلی شاه ادامه پیدا کرد تا اینکه در همین دوران علیه فتحعلی شاه کودتا شد. این اتفاق فتحعلی شاه را به ابراهیم‌خان بدبین کرد و باعث شد دستور قتل او و تمام اعضای خانواده‌اش را صادر کند. در این بین فقط علی‌اکبر، یکی از پسرهای ابرهیم خان به‌خاطر ابتلا به بیماری سیل از این قتل خانوادگی جان سالم به در برد و به طرز عجیبی دوباره سلامتی خود را از این بیماری کشنده بهدست آورد.
بعدها فتحعلی شاه در سفر خود به شیراز، طی صحبتی که با علی‌اکبر داشت، متوجه ستمی که در حق او کرده بود شد و برای جبران این کار، به او لقب قوامالملک داد. با این تغییر نام کامل علی‌اکبر به (علیاکبرخان قوامالملک اول) تغییر کرد و والی شیراز شد.
عکس از: سایت TAPPersia
تاریخچه نارنجستان
زمان ساخت باغ نارنجستان قوام شیراز به‌طور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس شواهد، کتیبه‌های داخل بنا و گچ‌بری‌ها این بنا بین سال‌های ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ هجری شمسی ساخته شده است و تکمیل آن ۱۰ سال زمان برده است.
پس از مرگ قوامالملک اول که داستان زندگی‌اش را تعریف کردم، پسرش علی محمدخان قوامالملک دوم دستور ساخت بنایی اختصاصی با نام قوامالملک را صادر کرد اما پیش از اتمام بنا فوت کرد و ادامه کار ساخت به‌عهده پسرش، محمدرضاخان قوامالملک سوم قرار گرفت. این بنای پرماجرا که اتمام مراحل ساخت آن سال‌ها زمان برد، همان نارنجستان قوام است.
نارنجستان قوام در فضایی به مساحت ۳۵۰۰ مترمربع در قالب ساختمانی به مساحت ۹۴۰ مترمربع ساخته شد. این ساختمان دو بخش شمالی و جنوبی دارد. در آن دوران نارنجستان قوام از دو بخش بیرونی و اندرونی تشکیل می‌شد. اندرونی قوام یا خانه قوام شامل بخش‌های داخلی بنا، حمام گچینه و سه خانه در اطراف نارنجستان بود. البته این خانه‌ها امروزه از بنای کلی نارنجستان قوام خارج شده است.
عکس از: سایت Flickr
بخش بیرونی خانه قوام هم شامل نارنجستان قوام می‌شد که معمولا از آن برای برگزاری مهمانی، جشن و کارهای رسمی اداری استفاده می‌شد. بخش اندرونی و بیرونی به‌اندازه یک کوچه از هم فاصله داشت و از طریق یک تونل زیرزمینی به هم متصل می‌شد.
بنای نارنجستان قوام خانه شخصی محمدرضاخان قوامالملک سوم بود که به پسرش، قوامالملک چهارم و سپس به قوامالملک پنجم، ابراهیم‌خان قوامالملک پنجم رسید. این دوره هم‌زمان با دوران سلطنت رضا شاه پهلوی بود که رضا شاه تمام القاب را از روی اسامی اشخاص حذف کرد. ابراهیم قوام این باغ و بنا را برای انجام فعالیت‌های هنری و فرهنگی به دانشگاه شیراز اهدا کرد و خود سه سال بعد از دنیا رفت. این پایانی برای نام و خاندان (قوامالملک) بود اما باغ نارنجستان قوام همچنان پابرجا باقی ماند.
عکس از: علیرضا انصاری
حالا باید ببینیم پس از سپردن نارنجستان قوام به دانشگاه شیراز چه اتفاقاتی افتاد. دانشگاه شیراز، باغ نارنجستان قوام را در اختیار موسسه آسیایی با سرپرستی پروفسور آرتور آبراهام پوپ قرار داد. آرتور پوپ یکی از محققان فرهنگ و معماری ایران و از بنیان‌گذاران موسسه آسیایی دانشگاه پهلوی بود. موسسه آسیایی با همراهی هنرمندان ایرانی، بنای نارنجستان قوام را مرمت کرد و تغییرات زیادی در آن ایجاد کرد، به‌گونه‌ای که در حال حاضر مجموعه‌ای با عنوان موزه اشیای اهدایی پروفسور پوپ در آن وجود دارد.
در دوران انقلاب اسلامی ایوان شرقی نارنجستان قوام به‌گونه‌ای دچار آتش‌سوزی شد که قابلیت مرمت نداشت. پس از انقلاب نیز در دوران جنگ تحمیلی، خانواده‌های جنگ‌زده در بنای قوام ساکن شدند که موجب تخریب‌شدن بخش‌های زیادی از ساختمان شد.
بخش‌های مختلف و دیدنیهای بنا و باغ نارنجستان
از حیاط و مسیر بهشتی نارنجستان شیراز که بگذریم، به عمارت قوامالملک می‌رسیم. در نگاه اول چشمتان به ساختمان اصلی عمارت می‌خورد که ایوان معروف آن با ستون‌های ستبرش خودنمایی می‌کند. سمت چپ عمارت ساختمان قهوهخانه است و در دو طرف ایوان پلکان‌های برای ورود به ساختمان دیده می‌شود.
به‌طورکلی نارنجستان قوام از باغ نارنجستان و چند ساختمان در بخش‌های شمالی، شرقی و جنوبی تشکیل شده است. این عمارت در همان زمان قاجار در دو بخش اصلی شمالی و جنوبی ساخته شد که بخش شمالی همان عمارت اصلی با ایوان دو ستونه معروف است که محل اقامت حاکم و مراسم‌های تشریفاتی بود و بخش جنوبی شامل ۴ اتاق در جنوب شرقی و غرب است که محل اقامت خدمه محسوب می‌شد.
عکس از: سایت Flickr
در ادامه به معرفی بخش‌های مختلف نارنجستان قوام و شرح زیبایی آن‌ها می‌پردازم تا بدانید چرا این مکان به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی شیراز شناخته می‌شود.
ورودی با تزیینات مجلل
دیدنیهای باغ نارنجستان قوام شیراز از همان بدو ورود شروع می‌شود. ورودی دیوارهای آجری و ستبر است که با در چوبی منبت‌کاری‌شده از جنس ساج، شما را به فضای داخلی راه می‌دهد. دو طرف در، دو ازاره[۱] سنگی حجاری‌شده قرار گرفته است که روی آن‌ها طرح دو سرباز قاجار تفنگ‌به‌دست کنده‌کاری شده است.
بالای در ورودی هم کتیبه‌ای از جنس مرمر صورتی‌رنگ قرار دارد که روی آن تاریخ احداث باغ قوام به تاریخ ۱۳۰۵ قمری (دوران ناصرالدین شاه) همراه با آیاتی از قرآن را کنده‌کاری شده است.
عکس از: علیرضا امین الرعیایی
اطراف کتیبه نیز اشعاری از آسوده، شاعر شیرازی به چشم می‌خورد. این در چوبی بازدیدکنندگان را به فضای سرپوشیده هشتی‌شکل هدایت می‌کند که تمام سقف آن به زیبایی آجرکاری، کاشی‌کاری و گچ‌کاری شده است. در همین ورودی مجلل فروشگاه کوچکی برای فروش انواع سوغاتی و لوازم سنتی وجود دارد که می‌توانید از آن یادگاری بخرید.
حیاط اصلی و سرسبز
آن نارنجستان قوامی که از ابتدای مقاله صحبتش بود، همین جاست. فضایی بزرگ بین عمارت شمالی و جنوبی که با نرده‌های آهنی محصور شده است. این باغ بزرگ که پر از درختان نارنج و گل‌های رنگارنگ است در زمان قاجار محصور شده و به همان شکل باقی مانده است.
از در ورودی که وارد باغ شوید، دو طرف این باغ بی‌انتها یک درختان نارنج سربه‌فلک‌کشیده مسیر را به شما نشان می‌دهد. البته درخت‌های دیگری هم در این باغ وجود دارد اما بوی بهارنارنج در فصل بهار کجا و درخت‌های دیگر کجا! حیاط نارنجستان قوام از آن باغ‌هایی است که به هر طرف سر بچرخانید از نفستان از دیدن رنگ و زیبایی بند می‌آید.
از همان ابتدای مسیر، درست در میان باغ، حوض سنگی باریکی شما را به ایوان عمارت می‌رساند. این حوض طویل مستطیل‌شکل، با آب‌نماهایی به اشکال هندسی مختلف جلوه بیشتری گرفته است. اطراف حوض و آب‌نماها چنان باسلیقه گل‌کاری شده است که انگار گل‌های رنگارنگ، حوض باریک را در تمام مسیر در آغوش گرفته است.
حالا اگر از تماشای باغ سیر شدید یا توانستید از آن دل بکنید، می‌توانید سراغ عمارت قوام بروید. برای رسیدن به عمارت باید مسیر حوض را دنبال کنید. در انتهای مسیر به حوض بزرگ مستطیلی می‌رسیم که درست روبه‌روی ایوان معروف نارنجستان قوام قرار گرفته است؛ انعکاس عمارت قوام در این حوض همه‌چیز را رویایی‌تر کرده است.
سایت سازمان گردشگری استان فارس امکان گردش مجازی در باغ نارنجستان قوام را فراهم کرده است، شما می‌توانید به مراجعه به این آدرس، با شکل و شمایل کلی باغ آشنا شوید.
عکس از: علیرضا امین الرعیایی
تالار اصلی خانه
عمارت اصلی نارنجستان قوام شیراز با ایوانی بزرگ به‌همراه دو ستون مرمری، بر اساس معماری دوران زندیه طراحی و ساخته شده است. تزیینات باشکوهی که در ساخت این عمارت به‌کاررفته، نشانه‌ای از اوج هنر دوران قاجار است. عمارت اصلی، بنایی دو طبقه به‌همراه یک طبقه زیرزمین و ایوانی بزرگ است.
این عمارت ۲۰ اتاق دارد که تمام اتاق‌ها (به‌جز قسمت شرقی) به‌طرز شگفت‌انگیزی به یکدیگر راه دارد. در گذشته زیرزمین این بنا به‌عنوان اسلحه‌خانه و محلی برای انبار و نگهداری حبوبات، عرقیجات و برنج استفاده می‌کردند.
ایوان عمارت
ایوان دیدنی عمارت نارنجستان قوام یکی از شگفتی‌های معماری دوران قاجار در ایران به شمار می‌رود. این ایوان بزرگ با دو ستون استوانه‌ای سنگی از جنس مرمر رو به حوض و حیاط بهشتی نارنجستان ساخته شده است. ستون‌ها با سرستون‌های مقرنس‌کاری شده، چشم‌اندازی زیبا از ایوان ایجاد کرده است.
جذابیت این ایوان فقط به عظمتش نیست، چیزی که آن را از باقی ایوان‌های بناهای تاریخی متمایز می‌کند نقاشی‌ها، آینه‌کاری‌ها و کنده‌کاری‌های بی‌نظیرش است. سقف ایوان به هنرمندانه‌ترین شکل ممکن نقاشی شده است. در مرکز سقف یک نقاشی مدال بزرگ طراحی شده که اطرافش با ۶ منظره بیضی‌شکل چشم‌نواز و زیبا جلوی بیشتری پیدا کرده است.
عکس از: علیرضا امین الرعیایی
تمام فضای اطراف این نقاشی‌ها با طرح‌های درهم‌تنیده از گل‌وبوته، حیوانات و مناظر مختلف تزیین شده است. اکثر نقاشی‌های عمارت و ایوان اثر لطفعلی‌خان صورتگر، نقاش و مینیاتوریست دوران قاجار است. علاوه بر این، زیبایی حاشیه سقف با با کاغذ دیواری و عکس کاغذهای رنگی که در آن دوران از اروپا به ایران وارد شده بود، دوچندان شده است.
از سقف ایوان که دل بکنیم، می‌رسیم به کنده‌کاری‌های پایین دیوار ایوان. روی دیواره ایوان نارنجستان قوام، طرح‌هایی مثل نقش سرباز هخامنشی، مبارزه با موجودات افسانه‌ای و… بهشکل متقارن حجاری‌شده است. قسمت شاه‌نشین ایوان بهشکل مسحورکننده‌ای آیینه‌کاری‌شده است که این هنر در هیچ‌جای دیگری با این ظرافت به چشم نمی‌خورد.
اتاق‌های عمارت
در دو طرف ایوان عمارت، دو سری پلکان قرار دارد که از کف زمین به‌اندازه دو متر بلندی دارد. این مسیر پلکانی شما را به بهارخواب و فضای داخلی عمارت هدایت می‌کند. بهارخواب فضایی باز و مسطح که به باغ نارنجستان کاملا اشراف دارد.
باتوجه‌به اینکه اصل تقارن در معماری بنا رعایت شده است، در هر دو سمت یک سالن و یک اتاق بزرگ قرار دارد که کف آن‌ها با کاشی‌های سفید و آبی فضای لطیف و دل‌نشینی ایجاد کرده است. در بعضی از اتاق‌ها هنوز امکان بازدید از ابزار و مبلمان استفاده‌شده در زمان گذشته وجود دارد و وسایل تاریخی مختلفی به چشم می‌خورد.
اتاق اصلی عمارت که در مجاورت ایوان قرار گرفته، اتاق رنگ‌ها و آینه‌هاست. این اتاق به نام اتاق شاه‌نشین یا تالار آیینه شناخته می‌شد که محل اقامت حاکم، خویشاوندان و مهمانان نزدیک او محسوب می‌شد. اتاق اصلی با آیینه‌کاری‌هایی که در سقف، دیوارها و سراسر اتاق انجام‌شده بود، فضایی عجیب و زیبا ایجاد کرده است که برای دقت در تک‌تک جزئیات آن به ساعت‌ها وقت نیاز خواهید داشت.
بسیار خب، حالا می‌خواهم بگویم وقتی از آینه‌کاری مجلل صحبت می‌کنم، دقیقا از چه حرف می‌زنم. در این تالار اگر سرتان را بلند کنید و سقف را نگاه کنید، با سقفی یکدست آیینه‌کاری‌شده مواجه خواهید شد، گویی که سقف با آیینه مفروش شده است؛ جالب اینجاست که طرح آیینه‌کاری سقف نیز شباهت زیادی به طرح فرش‌های ایرانی دارد.
عکس از: سایت Flickr
زیبایی این تالار باوجود در و پنجره چوبی هلالی‌شکل با دریچه ارسی که به ایوان اصلی راه دارد، تکمیل شده است. تمام شیشه‌های این پنجره، شیشه‌های رنگارنگ به رنگ‌های قرمز، زرد، آبی و سبز است که نور خورشید را با رنگ‌های دل‌نشین به فضای داخلی راه می‌دهد. نورهای رنگارنگ در آینه‌های سقف و دیواره‌ها منعکس می‌شود و این همان لحظه تصورناپذیری است که تا از نزدیک نبینید، لمسش نخواهید کرد. تمام شیشه‌های رنگی به‌کاررفته در این عمارت از اروپا به ایران وارد شده بود.
انتهای سالن پله‌هایی به چشم می‌خورد که مسیر رسیدن به طبقه دوم را نشان می‌دهد. طبقه بالا ۴ اتاق دارد که دو تا از اتاق‌ها مشرف به ایوان است و در گذشته برای اقامت مهمان استفاده می‌کردند.
عکس از: سایت Wikipedia
تزیینات عمارت اصلی
اگر به شما بگویم که تمام درها و پنجره‌های عمارت اصلی که تابه‌حال از آن‌ها صحبت می‌کردم، از جنس چوب گردو است حسابی شگفت‌زده می‌شوید. روی تصویری که از فضای عمارت و ایوان زیبایی که ساخته‌اید، در و پنجره‌های چوبی سوار کنید که با سبک هندی منبت‌کاری شده و با صدف‌های خلیج‌فارس تزیین شده است.
نمای بیرونی عمارت اصلی متقاون است و بالای عمارت سه هلال به پیروی از سبک معماری آن دوران، ساخته شده است. روی این هلال‌ها تصاویری نقاشی شده است. روی هلال وسطی که بزرگ‌ترین بخش است، تصویر سر دو شیر طراحی شده که صفحه‌ای با نوشته (نصر من الله و فتح قرب) در میان آن‌ها قرار گرفته است.
این نوشته توسط دو فرشته از دو طرف حمل می‌شود. در دو هلال چپ و راستی که کوچک‌تر است، طرح پلنگی کشیده شده که آهویی شکار کرده است. علاوه بر این طرح‌های اصلی، مابقی زمینه تصویر با طرح‌های زیبای اسلیمی پر شده است.
عکس از: سایت Tripadvisor
ازاره‌های اتاق اصلی و بخاری دیواری شاه‌نشین از جنس مرمری است که سنگ آن از بهترین مرمرهای یزد و تبریز تهیه شده است. روی بخاری نقش داریوش هخامنشی حجاری‌شده که اطراف آن را با رنگ طلایی تزیین کرده است، علاوه بر این گوشه‌های بخاری هم شاهد تصویری از محمدرضاخان قوام‌املک خواهید بود.
موزه اشیای عتیقه نارنجستان
همان طور که در بخش تاریخچه اشاره کردم، عمارت نارنجستان قوام به مدت ده سال در اختیار موسسه آسیایی دانشگاه شیراز به سرپرستی پروفسور آرتور پوپ قرار داشت. آرتور پوپ تعدادی از اشیا عتیقه و کتاب‌ها و پژوهش‌های خود را در این عمارت به نمایش گذاشت.
زیرزمین ضلع شمالی عمارت نارنجستان قوام پس از مرمت به‌طور رسمی تبدیل به موزه‌ای وابسته به دانشکده هنر و معماری شد و موزه نارنجستان قوام نام گرفت. این موزه محلی برای نگهداری اشیای عتیقه اهدایی پروفسور پوپ شد که در آن اشیای مختلفی به نمایش گذاشته شده است؛ ازجمله آن‌ها ظروف قدیمی، انواع سکه، تابلو، کاشی‌کاری و انواع آثار باستانی است که از حفاری‌های نقاط مختلف ایران کشف شده بود.
در حال حاضر در موزه نارنجستان قوام، کتابخانه‌ای وجود دارد که تمام مجموعه کتاب‌های پروفسور پوپ در آن نگهداری می‌شود؛ این کتاب‌ها توسط پروفسور به دانشگاه شیراز اهدا شده است.
خانه عرقی‌ها
خانه عرقی‌ها بخشی از عمارت نارنجستان قوام شیراز است که در ناحیه شرقی عمارت قرار دارد. این عمارت در گذشته با نام عمارت مکتب‌خانه شناخته می‌شد اما پس از مدتی خانواده‌های مختلفی در این عمارت ساکن شدند و از این محل برای عرق‌گیری استفاده کردند، همین موضوع باعث شد که این بخش از عمارت به نام خانه عرقی‌ها شناخته شود.
خانه عرقی‌ها از نظر معماری ساختار جذابی دارد اما در طول سالیان آسیب‌های زیادی دیده است و نیاز به مرمت دارد. در حال حاضر این ساختمان در اختیار دانشگاه شیراز قرار دارد و امکان بازدید از آن وجود ندارد.
عکس از: سایت Super stock
حمام گچینه
حمام گچینه یکی از حمام‌های قدیمی معروف شیراز است که از طریق یک تونل به نارنجستان قوام وصل شده است و بخش از نارنجستان قوام به شمار می‌رود. این حمام در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی ساخته شده است و بعدها طی بررسی‌های انجام‌شده بخش دیگری از حمام کشف شده که گمان می‌رود حمام خصوصی قوام بوده و به حمام گچینه راه داشته است. سازمان میراث فرهنگی این بنا را در سال ۱۳۷۱ از شخصی به نام همدم خریداری کرد. لازم به ذکر است در حال حاضر امکان بازدید از حمام گچینه وجود ندارد.
ساختمان بخش جنوبی
ساختمان‌های ضلع جنوبی نارنجستان قوام شامل دو راهرو است که یکی از این راهروها با هشتی در ورودی باغ به حیاط اصلی متصل می‌شود. دو طرف راهروها دو ایوان سرتاسری با چهار ستون و دو نیم‌ستون چوبی منبت‌کاری‌شده قرار دارد. دیوارهای ایوان به زیبایی گچ‌کاری شده و کف آن با کاشی‌های سفید و آبی کاشی‌کاری شده است.
سقف ایوان شرقی ترکیبی از آینه‌کاری و نقاشی روی چوب است که متاسفانه در دوران آتش‌سوزی آسیب‌های جبران‌ناپذیری دیده است و امکان مرمت آن وجود ندارد. در مقابل ایوان‌ها پنج پنجره سنگی به‌عنوان نورگیر ساخته شده است که روی آن‌ها با ظرافت حجاری‌شده است.
عکس از: سایت TAPPersia
دو طرف عمارت جنوبی شش اتاق دارد که در گذشته دیوان خانه حکومتی یا به‌عبارتی دفتر کار حاکم بوده است. ایوان‌هایی که می‌بینید هم اتاق انتظاری برای مراجعان محسوب می‌شد.
وسط ساختمان جنوبی طاق‌نمای بزرگی به‌همراه دو طاق‌نمای کوچک ساخته شده است که سطح آن‌ها به سبک هنر دوران زندیه کاشی‌کاری شده است. طاق‌نمای بزرگ تصویر سه خدمتکار با پوشش پیراهن مانند دوران زندیه را به نمایش گذاشته است.
هرکدام از این سه خدمتکار لباس‌های طرح‌داری به رنگ قرمز و زرد به تن دارند. خدمتکاری که وسط قرار گرفته لباس زرد و کلاه به سر دارد که جامی در دستانش است. دو خدمتکاری که در سمت چپ و راست او قرار دارند، در لباس‌های قرمز با دستاری به سر ایستاده‌اند، درحالی‌که یکی ظرف میوه و دیگری کاسه‌ای در دست دارد.
عکس از: سایت Journey From A Small Room
بالای طاق هم دو لچکی با مناظر شکارگاه، کاشی‌کاری‌ها و مینیاتورهایی با مضامین مختلف مثل رستم و دیو سپید یا حمام گرفتن شیرین در چشمه قرار دارد که جلوه زیبایی پیدا کرده است. ازاره‌های این بخش از عمارت نارنجستان قوام از جنس مرمر سرخ است که روی آن نقش تخت‌جمشید به دقت حجاری‌شده است. لازم به ذکر است که ساختمان جنوبی از طریق پله به زیرزمین نارنجستان قوام راه پیدا می‌کند.
زیرزمین‌های مختلف
نکته بسیار بسیار جالبی که درباره زیرزمین نارنجستان قوام به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی شیراز وجود دارد این است که این زیرزمین از قسمت جنوبی تا شمالی ادامه دارد. بنابراین دنیای زیرزمینی نارنجستان قوام هم عظمت خاص خودش را دارد و یک زیرزمین معمولی نیست.
حیاط نارنجستان قوام چهار ورودی به زیرزمین دارد که دو تا از این ورودی‌ها با سنگ بسته شده است. ساختار زیرزمین هم در شمال و جنوب کاملا قرینه است که مرمت آجرکاری‌های آن آخرین بار پیش از انقلاب به مدت ۴ سال زمان برده است. در زمان گذشته خانه‌های اشراف از طریق زیرزمین به هم راه داشته، این زیرزمین هم مستقیم به عمارت اصلی وصل می‌شد.
عکس از: علیرضا امین الرعیایی
زیرزمین ایوان شرقی آشپزخانه بود که این آشپزخانه یک کانال آب هم داشت. سقف این بخش از زیرزمین با آینه‌کاری، گچ‌کاری و نقاشی تزیین شده بود. مسیر زیرزمینی آشپزخانه به عمارت باعث سریع‌تر و راحت‌تر رسیدن غذا به محل سکونت حاکم می‌شد.
بخش جنوبی زیرزمین مختص اسلحه‌خانه و بخش شمالی آن محلی برای نگهداری از حبوبات، عرقیجات و برنج بود. در قسمت غربی زیرزمین، درست زیر اتاق آیینه‌کاری، تنها بخش قابل نشستن زیرزمین بود که در تابستان استفاده‌شده قرار می‌گرفت،
این بخش به شاه‌نشین معروف بود. در هیچ فصلی از وسایل گرمایشی در زیرزمین استفاده نمی‌شد زیرا ساختار تهیوه هوای این بنا به‌گونه‌ای بود که دمای هوا در زمستان و تابستان به هم نزدیک بود.
عکس از: علیرضا امین الرعیایی
خانه زینت‌الملک
یکی از خانه‌های نارنجستان قوام مختص زینت‌الملک قوامی، دختر حبیب‌الله‌خان قوامالملک چهارم بودم که در حال حاضر در بخش غربی بناست. عمارت زینت‌الملک پس از مرگش، به وارثان او رسید که آن را برای برپایی موزه فروختند. این عمارت امروزه به موزه مشاهیر تبدیل شده است.
خانه زینت‌الملک آن بخش از نارنجستان قوام است که در دوران انقلاب دچار آتش‌سوزی شد و در دوران انقلاب هم به‌خاطر اسکان خانواده‌های جنگ‌زده آسیب‌های غیرقابل جبران زیادی دید.
گشتی در معماری حیرت‌انگیز بنا
باغ نارنجستان قوام یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی شیراز است که در دوران ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. باغ نارنجستان این جاذبه گردشگری شیراز به سبک قاجار و بنای داخلی آن با الهام از معماری دوران زندیه طراحی شده است.
اگر از همان درب ورودی با دقت به شمایل کلی بنا نگاه کنید، متوجه رعایت اصل تقارن در ساختار بنا خواهید شد؛ ایوان ساختمان در وسط عمارت قرار گرفته و فضای دو طرف به‌همراه اتاق‌ها کاملا در تقارن با هم ساخته شده است.
عکس از: سایت Flickr
به‌طورکلی در ساخت نارنجستان قوام، هنرهای مختلف و بی‌نظیر هنرمندان اصیل ایرانی به کار گرفته شده است که در ادامه این موارد اشاره خواهم کرد:
نقاشی
همان طور که در وصف بخش‌های مختلف نارنجستان قوام توضیح دادم، نقاشی یکی ارکان اصلی طراحی این بنای تاریخی است. دیوارها و اتاق‌های عمارت با نقش‌ونگارهای هنرمندانه تزیین شده است.
آینه‌کاری
یکی از شگفتی‌های عمارت نارنجستان اتاق آیینه و شاه‌نشین آن است. این اتاق، شگفتی خود را مدیون آیینه‌کاری‌های بی‌نظیر بناست که با روش‌های مختلفی روی سقف جای گرفته است.
معرق‌کاری
تمام درها و ستون‌های چوبی که در عمارت نارنجستان است، از جنس چوب است که با طرح‌های مختلف اسلیمی و ترنج معرق‌کاری شده است.
مقرنس‌کاری
سقف هشتی ورودی نارنجستان قوام نمونه‌ای زیبا از ظرافت مقرنس‌کاری ایرانی است.
عکس از: علیرضا انصاری
آجرکاری
آجرکاری‌های نارنجستان قوام با روش‌های چیدمانی مختلفی ازجمله شطرنجی، بندسنگ، خفته و راسته و… در باغ و فضای عمارت زیبایی خاصی ایجاد کرده است.
کاشی‌کاری
نمای داخلی از ضلع جنوبی نارنجستان قوام طبق توضیحات دقیقی که قبلا ارائه کردم، شامل طرح‌های مختلفی ازجمله سه خدمتکار، بلقیس ملکه سبا و… است که با دقت کاشی‌کاری شده است.
ازاره‌ها
ازاره‌هایی که روی سنگ‌های مرمرین با طرح‌های مختلفی ازجمله تخت‌جمشید، سربازان قاجار و… حجاری‌شده است یکی دیگر از هنرهای به‌کاررفته در نارنجستان قوام است.
بهترین زمان بازدید از نارنجستان چه وقت است؟
وصف بی‌مثال شیراز در فصل بهار بر هیچ‌کس پوشیده نیست. فصل بهار در تمام شهرها زیبایی خاص خودش را دارد اما زیبایی شیراز در این فصل متفاوت است. بهترین ماه هم برای سفر و بازدید از نارنجستان قوام، اردیبهشت‌ماه است. عطر بهارنارنج در فضا می‌پیچد و آب‌وهوای خوش شیراز حسابی حالتان را جا می‌آورد. البته باید توجه داشته باشید که در این فصل، گردشگران زیادی برای بازدید از جاهای دیدنی شیراز سفر می‌کنند و احتمال شلوغ‌بودن نارنجستان قوام وجود دارد.
عکس از: سایت Greeting Iran
اگر دلتان می‌خواهد در سکوت و خلوت بیشتری از شیراز دیدن کنید، نارنجستان قوام در بقیه فصل‌های سال هم شگفتی‌های زیادی برای نشان‌دادن به شما دارد. بنابراین برای سفر به شیراز خودتان را محدود به فصل‌های سال نکنید.
ساعت بازدید از این بنا چه زمانی است؟
بازدید از نارنجستان قوام به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی شیراز هرروز به‌جز ایام سوگواری و تعطیلات رسمی از ساعت ۸ صبح تا ۲۱ امکان‌پذیر است. هزینه بلیط نارنجستان قوام برای گردشگران ایرانی ۵ هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۵۰ هزار تومان است.
عکس از: سایت Flickr
نارنجستان قوام کجاست؟
آدرس نارنجستان قوام شیراز: استان فارس، شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، نرسیده به خیابان زینبیه (فلکه الغدیر)
نارنجستان قوام روی گوگل مپ
مسیر دسترسی به نارنجستان قوام
دسترسی به نارنجستان قوام شیراز از طریق وسایل حمل‌ونقل عمومی ازجمله اتوبوس و مترو امکان‌پذیر است. اگر قصد استفاده از اتوبوس دارید می‌توانید سراغ خطوط اتوبوسی بروید که پایانه ولی‌عصر در مسیر آن‌ها قرار گرفته باشد. ایستگاه ولی‌عصر در فاصله یک کیلومتری نارنجستان قوام قرار گرفته و با یک پیاده‌روی کوتاه به آن خواهید رسید.
اگر برای بازدید از نارنجستان قوام، قصد استفاده از مترو را دارید، باید سوار مترویی شوید که در ایستگاه ولی‌عصر توقف می‌کند. این ایستگاه هم مانند خطوط اتوبوس در فاصله یک کیلومتری باغ نارنجستان قرار دارد.
عکس از: سایت Flickr
البته اگر دلتان بخواهد می‌توانید به‌جای وسایل نقلیه عمومی از ماشین شخصی خود استفاده کنید. برای دسترسی راحت به نارنجستان قوام بهتر است از لوکیشن آن روی گوگل مپ کمک بگیرید. البته بهتر است توجه داشته باشید که در ساعات شلوغ روز خیابان لطفعلی‌خان با محدودیت جای پارک مواجه است و ممکن است مجبور شوید ماشین خود را در فاصله‌ای دور از باغ پارک کنید.
روشنی، من، گل، آب[۲]
همان طور که دیدید، نارنجستان قوام بخش‌های مختلف زیادی دارد؛ هرکدام از این بخش‌ها داستان و شگفتی اختصاصی خود را دارد که بهتر است خودتان آن‌ها را از نزدیک ببینید و لمس کنید. هرساله گردشگران ایرانی و خارجی زیادی برای بازدید از این باغ و بنای تاریخی در بهار به شیراز سفر می‌کنند.
نارنجستان قوام یک عمارت بزرگ با در و پنجره‌های چوبی، اتاق‌های آیینه‌کاری‌شده و شیشه‌های رنگارنگ است که منظره ایوان آن تمام چیزی است که از زندگی می‌توان انتظار داشت. آرامش، روشنی، گل و آب… فقط جای شما خالی است!
[۱]بخش سنگی از دیوار اتاق یا ایوان است که از کف طاقچه تا روی زمین باشد.
[۲] سهراب سپهری
بانو بیتا هیرمند نوشته هایت عالی بود از دیدن اینهمه زیبایی هنرمندانه که شاهکار دست هنرمندان با ذوق ایرانیست لذت وافر بردم 🌷🙏🏻🌷سپاسگزار شماهستم که با قلم شیوای تان ابهت تاریخ کشورم را به تصویر کشیدید🙏🏻اما در پایان از اینکه دانش و مهارت مردمان و گذشتان سرزمین ایران برای عده ای ایرانی نما ارزش ندارد و این آثار ارزشمند و گرانبها را نابود میکنندافسوس خوردم 😭 آثارگرنبهایی که میبایست افتخار هر ایرانی وطن پرست باشد 👌🏻💯👌🏻نابود گردیده اشک غم از وجودم سرازیر شدومتاسف شدم برای ناآگاهی مردم که نمیدانند درجهان امروزه گذشته هر کشوری اعتبار و عظمت آن کشور است .👌🏻💯👌🏻