در گذشته حمامهای عمومی مانند این ۱۰ حمام تاریخی تنها محلی برای شستشو نبودند، یک جور مکان عمومی برای بعضی گردهمایی‌های خانوادگی و محلی هم بودند، مثل حمامهای عروسی و دامادی. در مقابل خوشی‌ها و جشن‌ها، حمام‌ها در تاریخ گاهی محل اعدام و ترور بوده‌اند که قتل امیرکبیر در حمام فین کاشان یکی از مهمترینشان است.
معماری حمام‌ها هم شکل خاصی داشت؛ بینه محلی بود برای رختکن و آماده شدن، خزینه محل شستشو و آبتنی بود، تون آتشدان یا آتشخان بود که آب خزینه را گرم می‌کرد. به مرور حمامهای خانگی جایشان را در خانه‌های ایرانی سفت کردند و حمامهای عمومی فراموش شدند.
این بار سراغ ۱۰ حمام تاریخی ایران رفته‌ایم. حمام‌هایی که آن‌قدر زیبا و مشهور بوده‌اند که خوشبختانه از گزند حوادث دور مانده‌اند و ثبت تاریخی شده‌اند و امروز در قالب موزه و رستوران و… نفس می‌کشند. شما هم اگر در شهر، شهرستان، یا روستایی، حمامی می‌شناسید که هنوز دایر است یا دست‌کم هنوز خراب نشده، درباره‌اش برایمان بنویسید.
حمام گنجعلی‌خان کرمان
این حمام به دستور گنجعلی‌خان حاکم کرمان در زمان شاه‌عباس صفوی، ساخته شد که کارهای عمرانی مهمی در کرمان انجام داد. او ابتدا یک میدان بزرگ ساخت و اطراف آن بناهایی مانند مسجد، مدرسه، بازار و حمام را بنا کرد. این مجموعه مانند محل تجمع و تفرجگاحی در مرکز شهر بوده است. رختکن این حمام گوشه‌هایی خلوت و تو در تو دارد که گفته می‌شود گوشه‌هایی برای خلوت و گفت‌وگو و عبادت بوده‌اند. این حمام از آب قنات بهره می‌گرفته و کاشی‌کاری‌های چشم‌نوازی دارد. حمام گنجعلی‌خان در زمان خود بنایی ضد زلزله بوده است. این حمام امروزه موزه‌ی مردم‌شناسی شده است.
حمام فین کاشان
حمام فین را همه تقریبا می‌شناسند، حمام معروفی که رگ امیرکبیر را در آن زدند و بخشی از تاریخ ایران ورق خورد. حمام فین در باغ فین کاشان قرار دارد که خود نمونه‌ی زیبایی از باغ‌های ایرانی است. در جنوب باغ فین دو حمام کوچک و بزرگ وجود دارد. حمام کوچک در دوران صفویه و حمام بزرگ در دوران قاجار ساخته شده است که بعد از ساخت آن، حمام بزرگ مخصوص رجال دولتی و افراد مهم جامعه بود و حمام کوچک به مردم عادی اختصاص داشت. این حمام علاوه بر ثبت ملی در یونسکو ثبت شده است.
حمام وکیل کرمان
حمام وکیل کرمان که در دوران قاجار با الهام از حمام گنجعلی‌خان ساخته شده، مانند همه‌ی حمام‌ها دارای بخش‌های متفاوت بوده و نقش‌ونگار زیبایی دارد. همچنین حجاری حوض‌های آن بسیار زیبا و خاص است. این حمام در حال حاضر رستوران و چای‌خانه‌ی سنتی است و بعد از گشت زدن در بازار کرمان می‌توانید ساعتی در آن استراحت کنید و چیزی بخورید یا بنوشید.
حمام پهنه سمنان
این حمام در دوران تیموری‌ها ساخته شده و در زمان مظفرالدین‌شاه مرمت و بازسازی شده است. یکی از قسمتهای تماشایی حمام ، کاشی‌کاری سردر زیبای آن است که بالای در ورودی هم اشعاری به خط نستعلیق استادانه نوشته شده است. سازمان میراث فرهنگی استان در سال ۱۳۷۳ این بنا را دوباره بازسازی کرد و به عنوان موزه مردم‌شناسی برای مردم گشوده شد. مهم‌ترین اثری که در این موزه نگهداری می‌شود، استخوان‌های مادر و جنینی است که در شکم دارد. قدمت این استخوان‌ها ۴۵۰۰ سال تخمین زده شده است.
حمام چهارفصل اراک علاوه بر این‌که بزرگ‌ترین حمام تاریخی ایران است، تنها حمامی است که بخش مخصوص اقلیت‌های دینی داشته است. می‌گویند بانی این بنا در زمستان دیده که مادری یهودی کودک خود را در فضای باز حمام می‌کرده و وقتی از او می‌پرسد، می‌فهمد اقلیت‌ها حق استفاده از حمامهای عمومی را ندارند برای آن‌ها بخشی در نظر می‌گیرد تا بتوانند در حمام سرپوشیده و مجهز استفاده کنند.
گرمابه صفا قزوین
ویژگی بزرگ این حمام این است که هنوز کاربری گرمابه دارد، یعنی نه موزه شده و نه رستوران و چای‌خانه. این گرمابه در دوران قاجار ساخته شده و در خیابان مولوی قزوین قرار دارد. اگر از این گردشگران اهل ماجراجویی و تجربه کردن هستید، تجربه‌ی استحمام و مشت‌ومال در این حمام می‌تواند تجربه‌ای کم‌نظیر باشد. تمام بخش‌های داخلی این حمام از سنگ نفیس مرمر ساخته شده و خوشبختانه در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
حمام وکیل شیراز
حمام وکیل شیراز هم بخشی از مجموعه‌ای به‌نام وکیل در قلب شهر شیراز است که مجاور مسجد وکیل در دوران زندیه ساخته شده است. معماری این حمام در زمان و نوع خودش بسیار پیشرفته بوده است. بخشی در این حمام به شاه اختصاص داشته که به آن شاه‌نشین می‌گویند و مانند تمامی حمامهای تاریخی از نقش و نگارهای زیبایی بهره برده است. این بنا در فهرست آثار ملی ثبت شده و امروزه کاربری موزه دارد.
حمام خان یزد
حمام خان هم بخشی از مجموعه‌ای است که به دستور حاکم یزد در دوران قاجار در میدان خان شهر یزد بنا شده است. این حمام نقش‌ونگارهای زیبایی دارد که نقاشی‌های بخش ورودی آن ملهم از شاهنامه‌اند. بنای حمام مشتمل بر ورودی ها، سربینه، گرم‌خانه و فضاهای مرتبط با آن‌ها و همچنین استخری در کنار گرم‌خانه است. این بنا امروزه کاربری رستوران و چای‌خانه‌ی سنتی دارد.
حمام چهارفصل اراک
بزرگ‌ترین حمام تاریخی ایران در خیابان بهشتی اراک قرار دارد و در دوران قاجار ساخته شده است. کاشی‌کاری‌های پرنقش‌ونگار آن چشم‌گیر است و در بخشی از نقش‌ونگارهای این حمام طبیعت چهارفصل دیده می‌شود و علت نام‌گذاری‌اش هم همین است. حمام چهارفصل اراک علاوه بر این‌که بزرگ‌ترین حمام تاریخی ایران است، تنها حمامی است که بخش مخصوص اقلیت‌های دینی داشته است. می‌گویند بانی این بنا در زمستان دیده که مادری یهودی کودک خود را در فضای باز حمام می‌کرده و وقتی از او می‌پرسد، می‌فهمد اقلیت‌ها حق استفاده از حمامهای عمومی را ندارند برای آن‌ها بخشی در نظر می‌گیرد تا بتوانند در حمام سرپوشیده و مجهز استفاده کنند. امروزه این حمام موزه مردم‌شناسی است.
حمامِ خان کاشان
حمام خان در بازار کاشان قرار دارد. قدمت این حمام به دوران زندیه بازمی‌گردد. حاکم وقت شهر کاشان، میرزا عبدالرزاق در دوران حکومت خود بر شهر کاشان در جهت بهبود وضعیت این شهر بسیار کوشید و آثار زیادی را بر جای گذاشت، از جمله حمامِ خان. حمام خان امروزه مالک خصوصی دارد و بازدید از آن برای عموم آزاد است.
حمام حاج شهبازخان کرمانشاه
این حمام به دستور «حاج شهباز خان» پسر «منوچهر خان بیگلربیگی» یکی از رجال سیاسی و اجتماعی دوره قاجار در کرمانشاه ساخته شده است. حمام شهباز خان در بافت قدیمی شهر کرمانشاه، در خیابان مدرس قرار دارد. این حمام نیز مانند بسیاری از حمام های دوره قاجاریه شامل سربینه یا رخت کن، گرم‌خانه و خزینه‌های آب سرد و گرم است. سطوح داخل گنبدهای آن با آهک‌بری مقرنس کاری شده است و قسمت سربینه نیز با نقاشی‌های دیواری تزیین شده است.
حمام قدیمی وکیل شیرازی