یکی از بهترین جاذبه‌های طبیعی و گردشگری ایران، یعنی دریاچه جوان که مانند عروسی زیبا در دل بیابان لوت رخ می‌نمایاند، اکنون نمک‌زاری بیش نیست.
به گزارش مجله گردشگری علی بابا و به نقل از خبرگزاری ایسنا، در پی سیلاب سال ۱۳۹۸، جاده شهداد نهبندان تخریب شد، اما پیامدی دیگر که به کویر زندگی بخشید، به وجود آمدن دریاچه‌ای جوان در بیابان لوت و کلوت شهداد بود که زیستگاه پرنده‌های مهاجر بسیاری شد.
به وجود آمدن این دریاچه باعث شد که مسیر ۴۰ کیلومتری جاده شهداد به نهبندان، مسدود شود. هنوز هم می‌توان بقایای این جاده و تیر برق‌ها را میان آب دید. کلوت‌ها مانند جزیره‌هایی زیبا سر از آب بیرون آورده بودند. اما بخت این عروس جوان چه شد؟
دریاچه جوان، پیری کهنسال در عین جوانی
اکبر رشیدی مقدم که یکی از پژوهشگران حوزه لوت ایران است، درباره تاریخچه و علت ایجاد این دریاچه در گفت‌وگویی با ایسنا می‌گوید: در کویر لوت قسمت‌هایی وجود دارد که گودتر از محیط اطراف خود هستند. این گودها و چاله‌ها در واقع انتهای حوزه‌‌های آبریز رودخانه‌هایی هستند که به لوت می‌ریزند.
رشیدی مقدم می‌گوید گود نمک‌سر از گودهای معروف قدیمی است و انتهای یکی از سرشاخه‌های رود شور قرار دارد. رود شور که از جمله رودهای دائمی محسوب می‌شود، از ارتفاعات خراسان جنوبی سرچشمه گرفته و به چاله رود شور در بیابان لوت ختم می‌شود.
این پژوهشگر همچنین اظهار داشت که اگر بارندگی باعث شود رودخانه‌هایی که به لوت می‌ریزند، طغیان کنند، آب وارد سرشاخه‌های رود شور خواهد شد. این نکته را باید مدنظر داشت که وقتی این رود از کنار منطقه گندم بریان (گرم‌ترین نقطه جهان) می‌گذرد، شاخه‌شاخه می‌شود. حال اگر در در شمال و شرق لوت بارندگی بیش از حد معمول باشد، آب به سرشاخه‌ها وارد شده و گودها را پر می‌کند.
رشیدی مقدم معتقد است دریاچه‌ای که جوان نام‌گرفته، از روزگاران قدیم به گود نمک‌سر معروف بوده است. این گود به‌طور متوسط هر ۵۰ سال، از آب پر شده و تبدیل به دریاچه‌ای زیبا می‌شود. او می‌گوید: «این گود آخرین بار در اوایل دهه ۵۰ آبگیری شده و همواره به دلیل تبخیر، دریاچه پس از حدود دو یا سه سال تبدیل به نمک‌زار می‌شود.»
علاوه‌براین اظهار می‌کند با وجود اینکه لوت معادن نمک زیادی دارد، اما مردم منطقه شهداد از گود نمک‌سر، نمک استخراج می‌کردند. همچنین این نکته را یادآور شد که این گود در قدیم «نمک‌سار» یا «نمک‌زار» نام داشت و با گذشت زمان نمک‌سر نامیده شد.
رشیدی مقدم تصریح کرد که به وجود آمدن دریاچه در این منطقه طبیعی است. به لطف بارندگی‌های اوایل سال ۱۳۹۸ بود که این گود دوباره به وسعت ۷۰۰ هکتار و به عمق حدود ۷ متر آبگیری شد. اما با گذشت زمان، آب تبخیر و تبدیل به نمک‌زار شد.
این پژوهشگر راه‌کار زنده نگه‌داشتن دریاچه را را نیز بیان کرد. او می‌گوید برای انجام این کار باید روی سرشاخه‌های رود شور کار شود. همچنین تغییراتی روی زمین ایجاد شود تا آب همیشه به این دریاچه بریزد. این تغییرات مورد قبول بسیاری از افراد نیست، در نتیجه نمک‌سر تنها با آب بارندگی آبگیری می‌شود.
دریاچه جوان تا به حال موفق شده بیش از ۲۰۰ هزار گردشگر را به خود جذب کند
معین افضلی مدیر پایگاه میراث جهانی لوت در استان کرمان درباره تاریخچه تشکیل دریاچه جوان به خبرگزاری ایسنا می‌گوید: «این دریاچه هر چند ده سال یک‌بار تشکیل می‌شود و این پدیده در برخی مناطق بیابانی دیگر جهان نیز مشاهده شده است.»
افضلی اظهار دارد که نمک‌سر تنها نیست و حدود ۱۵ گود دیگر هم در کویر لوت وجود دارند که در گذشته حتی گاهی از نمک‌سر هم بزرگ‌تر بوده‌اند، اما دلیل نام‌گذاری این دریاچه به «جوان» این بود که وجود آن برای اولین بار در رسانه‌ها به عموم مردم اعلام شد.
مدیر پایگاه میراث جهانی لوت در استان کرمان عنوان کرد که این دریاچه از هزاران سال پیش صدها بار آبگیری و خشک شده است. همچنین اشاره کرد با توجه به محاسبه میزان گردشگر بر اساس تردد خودرویی، در سال‌های ۹۸ و ۹۹، بیش از ۲۰۰هزار گردشگر از این دریاچه دیدن کرده‌اند.
همچنین افزود که دریاچه جوان اکنون کاملا خشک و تبدیل به نمک‌زار تبدیل شده، اما همچنان جذابیت خود را دارد.
افضلی همچنین درباره حفظ و نگهداری دریاچه نمک‌سر می‌گوید چون کویر لوت ثبت جهانی شده، نمی‌توان به تنهایی درباره آن تصمیم‌گیری کرد. با وجود این یک تیم پژوهشی میزان تاثیر آن بر اکوسیستم منطقه را بررسی می‌کند، اما پایگاه میراث جهانی لوت بر حفظ روال طبیعی حیات این گود تاکید دارد.
علاوه‌براین افضلی بیان کرد با شیوع کرونا، گردشگران خارجی چندانی را نسبت به سال‌های قبل از شیوع کرونا نداشتیم. گرچه دریاچه نمک از جذابیت خاصی برخوردار است، اما این دریاچه دلیل اصلی ورود گردشگر به کویر لوت نبود. استان‌های تهران و خراسان رضوی، بیشترین آمار گردشگر داخلی را در این سال‌ها به لوت داشتند.
تاثیر خشکیدگی دریاچه جوان بر تعداد گردشگران منطقه
امیرهوشنگ زنده‌دل‌مقدم، راهنمای تخصصی بیابان جهانی لوت در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: «وقتی دریاچه هنوز نفس می‌کشید، بازدیدکننده زیادی داشتیم؛ به طوری که در روزهای پنجشنبه و جمعه مردم استان کرمان برای گردش به این منطقه می‌آمدند.»
مقدم همچنین اشاره کرد محدودیت‌های تردد بین‌شهری، به دلیل شیوع ویروس کرونا، باعث شده که بیشتر گردشگران دریاچه جوان از استان کرمان باشند.
مقدم، راهنمای طبیعت‌گردی ایران، معتقد است خشک شدن دریاچه جوان بر تعداد گردشگران کلوت‌های شهداد تاثیر منفی خواهد داشت. تعداد گردشگرانی که هم‌اکنون از دریاچه جوان بازدید می‌کنند، به یک‌دهم زمانی می‌رسد که این دریاچه آب داشت.
آیا نمی‌توان این آبها را که در زمستان ایجاد می شود بصورت تونل و آب انبار به زیر زمین هدایت کرد و از رطوبت حاصله آن بر روی زمین، درختان با ریشه‌های طویل کاشت تا منطقه از حالت کویری خارج گردد؟