باور کنید یکی از سخت‌ترین کارها نوشتن از حرم امام رضا (ع) است؛ موضوعی که در آن احساساتت بر اطلاعاتی که در رابطه‌با آن داری، پیشی می‌گیرد و ترجیح می‌دهی به جای گفتن از زیروبم آن، فقط چهار خط از حال و هوایت بگویی و تمام!
حرم امام رضا (ع) هم دقیقا از آن مکان‌هایی است که احساس‌کردنش از توصیف‌کردنش، آسان‌تر است. شاید هم برای همین است که بیشتر دل‌نوشته برای این مرقد خوانده‌ایم تا یک راهنمای زیارتی کامل. ما در این بخش از مجله گردشگری علی بابا تصمیم گرفته‌ایم که زور احساسمان را جمع کنیم و مانند خادمان حرم که پاسخ سوالاتمان را می‌دهند، پاسخگوی تمام سوالات شما از آستان قدس امام رضا (ع) باشیم.
صحنها و رواقهای معروف حرم امام رضا کدامهایند؟
آدرس حرم امام رضا کجاست؟
چه موزههایی در مجموعه آستان قدس وجود دارد؟
خدمات اطراف حرم امام رضا (ع)؟
نگاهی به وضعیت حرم از گذشته تاکنون
حرم امام رضا (ع) که در واقع محل دفن ایشان است، قدمتی طولانی دارد و به دهه ۶۱۰ ه.ق بازمی‌گردد. این مکان در ابتدا مقبره هارون‌الرشید، خلیفه و پدر مأمون، بوده است که مأمون بعد از به شهادت‌رساندن امام رضا (ع)، ایشان را در کنار قبر پدر خود به خاک سپارد. این مقبره در حوالی نوغان، در روستایی به نام نوغان قرار داشت.
دفن پیکر مطهر امام رضا (ع) در این مقبره باعث شد که این مکان کم‌کم به نام حرم امام رضا (ع) شناخته شود و دیگر نام و نشانی از هارون‌الرشید نماند.
اگرچه حرم امام رضا (ع) در طول تاریخ بارها توسط غارتگران و مهاجمانی چون مغولان و غزنویان تخریب شده است، اما علاقه‌مندان به امام رضا (ع) هر بار اقدام به بازسازی بقعه کرده و به‌طور ویژه‌ای به این مکان مذهبی ارادت داشتند.
در دوره صفویان، به دستور شاه‌طهماسب صفوی بازسازی شکوهمندی بر روی حرم امام رضا (ع) اعمال شد و از همان دوران تاکنون شاهد بازسازی مرتب آستان قدس رضوی و همچنین گسترش فضای آن هستیم.
گفتنی است که در حال حاضر بارگاه امام رضا (ع) مساحتی بالغ‌بر ۱ میلیون مترمربع دارد که این حرم را به یکی از بزرگ‌ترین مکان‌های مذهبی کل دنیا تبدیل کرده است.
آشنایی با بنای امام رضا (ع)
زائر حرم امام رضا (ع) که باشید ممکن است اسامی به گوشتان بخورد که دقیقا ندانید در وصف کجاست؛ مانند روضه منوره که شاید ابتدا فکر کنید مراسمی مذهبی است، درحالی‌که باید بگویم نام یک مکان را شنیده‌اید!
در این قسمت بخش‌های گوناگون حرم را که شناختش باعث می‌شود زیارتی آگاهانه‌تر داشته باشید، برایتان معرفی خواهم کرد.
روضه منوره
روضه منوره به معنی گلزار نورانی است و به بخشی از حرم امام رضا (ع) که پیکر مبارک ایشان در آن به خاک سپارده شده‌اند، گفته می‌شود. روضه منوره حرم امام رضا (ع) مساحتی نزدیک به ۱۸۹ مترمربع دارد که ضریح مطهر ۵/۱۷ مترمربع از این مکان را به خود اختصاص داده است.
روضه منوره در واقع نقطه مرکزی حرم امام رضا (ع) است که تمامی بخش‌های دیگر در اطراف و حول محوریت این مکان ساخته شده‌اند. روضه منوره از طریق ۴ صفحه به رواقهای حرم امام رضا (ع) متصل می‌شود.
مدفن
مدفن در واقع به معنای محل دفن است. همان طور که پیش‌تر اشاره داشتم، پیکر مبارک امام رضا (ع) در بقعه هارونیه دفن شده است و اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم مقبره ایشان در بالای مقبره هارون‌الرشید قرار گرفته است.
نقاره‌خانه
احتمالا نقاره‌خانه از آن بخش‌های حرم امام رضا (ع) است که بیشتر از جاهای دیگر می‌شناسیدش و از نوای خوش نقاره‌ها در زمان‌های نزدیک به طلوع و غروب خورشید خاطره دارید.
نقاره‌خانه یکی از ایوان‌های صحن انقلاب است که در قسمت شرقی آن قرار دارد. ایوان نقاره‌خانه حرم امام رضا (ع) مانند سایر ایوان‌های این صحن، مزین به دو کتیبه است.
کتیبه‌های ایوان نقاره‌خانه توسط محمدحسین شهید مشهدی خطاطی شده است که شامل آیه نور در قسمت پیشانی و سوره مبارکه مزمل در حاشیه است.
راستی اگر در ایام شهادت یا ماه‌های محرم و صفر به زیارت می‌روید، باید بگویم که منتظر شنیدن نوای نقاره‌ها نباشید. در این ایام برای حفظ حرمت، این نوای خوش پخش نخواهد شد.
مناره‌های حرم امام رضا (ع)؛ گلدسته‌های پرنقش‌ونگار
مناره از آن بناهای فرهنگی و تاریخی است که پیش از آنکه کاربرد مذهبی پیدا کند، در ابتدای ورودی شهرها برای راهنمایی مسافران استفاده می‌شده است.
مناره یا گلدسته، در گذر زمان کاربری خود را تغییر داده و به مکانی برای اذان‌گفتن در کنار مساجد تبدیل شد.
در حرم امام رضا (ع) نیز ۱۲ مناره به چشم می‌خورد هرکدام با هنری هرچه تمام‌تر نقش‌نگاری شده‌اند.
مناره‌های حرم امام رضا (ع) در این نقاط قرار دارند:
- دو مناره طلاکاری شده بر فراز ایوان طلا و ایوان عباسی در صحن انقلاب
- دو مناره در صحن جمهوری اسلامی
- دو مناره در صحن مسجد گوهرشاد
- شش مناره در صحن جامع رضوی
صحن های حرم امام رضا (ع)؛ حیاط خلوت خیال
صحن به فضای بازی که از اطراف محصور می‌شود، می‌گویند. صحنها از مهم‌ترین اجزای معماری اسلامی‌اند که معمولا در فضاهای روحانی، برای جداکردن بخش داخلی حرم از سایر مکان‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند.
حرم امام رضا (ع) در حال حاضر ۹ صحن دارد که هرکدام از این صحنها کارایی و احوالات خاص خود را دارند. در این بخش قصد دارم این صحنها را برایتان توصیف کنم و پرنده قلبتان را در آسمانشان به پرواز درآورم.
صحن انقلاب
صحن انقلاب قدیمی‌ترین صحن آستان قدس امام رضا (ع) است که به همین دلیل به صحن عتیق نیز شهرت پیدا کرده است. این صحن حرم امام رضا (ع) که در زمان تیموریان ساخته شده، در ضلع شمالی روضه منوره قرار گرفته است.
صحن انقلاب ۴ ایوان تماشایی دارد؛ ایوان طلای نادری که در قسمت جنوبی صحن و در بالای پنجره فولاد قرار دارد، ایوان عباسی که شمال صحن مزین به آن شده است، ایوان نقاره‌خانه در شرق و ایوان ساعت در غرب صحن قرار دارد.
تمامی بخش‌های صحن انقلاب شهرت زیادی دارند و در میان زائران بسیار محبوب‌اند؛ دقیقا مانند پنجره فولادی که اگرچه از جنس فولاد و برنزِ سخت است اما دل‌های زیادی در مجاورتش نرم شده‌اند. پنجره‌ای که به هر گوشه‌وکنارش آرزویی سبز گره خورده.
یکی دیگر از زیباترین بخش‌های حرم امام رضا (ع) سقاخانه نادری است که به سقاخانه اسمال طلا شهرت دارد. سنگ بنای این سقاخانه در زمان نادرشاه افشار گذاشته شده است اما به‌دلیل طلاکاری آن توسط اسماعیل خان، سردار فتحعلی شاه قاجار، به سقاخانه اسماعیل طلا شهرت پیدا کرده است.
صحن آزادی
صحن آزادی حرم امام رضا (ع) به نسبت صحن انقلاب، صحنی تازه‌ساخت است و قدمتی حدود ۲۰۰ سال دارد. ازاین‌رو صحن آزادی با اسم صحن نو نیز شناخته می‌شود.
صحن آزادی مانند صحن انقلاب ۴ ایوان دارد که بدین ترتیب نام‌گذاری شده‌اند: ایوان طلا، ساعت، باب‌السلام و باب‌الحکمه که به‌ترتیب در غرب، جنوب، شرق و شمال صحن آزادی حرم امام رضا (ع) قرار گرفته‌اند.
ساخت صحن آزادی در زمان فتحعلی شاه قاجار آغاز شد ولی ازآنجایی‌که مراحل آذین و تکمیل آن در زمان حکومت ناصرالدین شاه اتفاق افتاد، ایوان ناصری نیز نامیده می‌شود.
صحن قدس
صحن قدس کوچک‌ترین صحن آستان رضوی امام رضا (ع) است. این صحن در دوران انقلاب اسلامی ساخته شده است و یک سقاخانه به شکل بیت‌المقدس دارد. این سقاخانه به نیت امام رضا (ع) که هشتمین امام شیعیان است، ۸/۱ بنای حقیقی بیت‌المقدس است و در واقع نمونه کوچکی از این بناست.
صحن قدس ازنظر جغرافیایی در ضلع جنوبی روضه منوره و بعد از مسجد تاریخی گوهرشاد قرار دارد.
صحن جمهوری اسلامی
صحن جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۸ در ضلع شرقی حرم مطهر ساخته شد. این صحن با داشتن یک ایوان طلایی، یک سقاخانه در مرکز، برج ساعت و همچنین پنجره‌ای فولادی که به روضه منوره مشرف است، پرشباهت‌ترین صحن به صحن انقلاب حرم امام رضا (ع) شده است .
صحن جمهوری اسلامی علاوه بر ایوان طلا که به باب‌الولایه هم معروف است، ۳ ایوان دیگر نیز دارد که باب‌الشهاده، باب‌العلم و باب‌الغدیر نام گرفته‌اند.
صحن جامع رضوی یا صحن پیامبر اعظم
مساحت بسیار زیاد صحن جامع رضوی که چیزی بالغ‌بر ۱۱۷۰۰۰ مترمربع است، این صحن را به بزرگ‌ترین صحن حرم امام رضا (ع) تبدیل کرده است. مساحت شگفت‌انگیزی که قابلیت برگزاری نماز جماعتی با حضور ۲۵۰۰۰ زائر را داشته و جزء بزرگ‌ترین صحنهای اماکن مقدس در سراسر دنیاست.
صحن جامع رضوی حرم امام رضا (ع) در دوران معاصر ساخته شده است و ۳۰ حجره و ۴۶ غرفه دارد که به برگزاری برنامه‌های گوناگون مذهبی اختصاص داده شده‌اند.
این صحن که در جنوب حرم قرار گرفته است، از طریق بابالرضا و باب‌الجواد به خیابان‌های امام رضا (ع) و خسروی نو منتهی می‌شود.
راستی اگر کسی از صحن جامع رضوی، با نام صحن پیام اعظم هم یاد کرد، برایتان سوال پیش نیاید که در رابطه با کجا حرف می‌زند؛ این صحن در زمستان سال ۱۳۹۹ به صحن پیامبر اعظم تغییر نام داده است.
صحن کوثر
اگر از خیابان شهید نواب صفوی قصد ورود به حرم امام رضا (ع) را داشته باشید، وارد صحن کوثر خواهید شد. صحن کوثر به صحن هدایت و صحن جامع رضوی راه دارد.
صحن کوثر بیشتر نقش یک ورودی و راه ارتباطی را دارد و عموما شاهد برگزاری مراسم‌های مذهبی در این صحن نخواهیم بود. در صحن کوثر حرم امام رضا (ع) خبری از طلاکاری نیست و هنر کاشی‌کاری معرق جایگزین آن شده است.
صحن غدیر
صحن غدیر که در ضلع جنوب غربی حرم قرار دارد، از دیگر صحنهای حرم امام رضا (ع) است. این صحن با هدف ایجاد ارتباط میان صحنها و راه‌های گوناگون حرم ساخته شده است.
از صحن غدیر به‌صورت مستقیم با صحنهای جامع رضوی، جمهوری اسلامی و سَردَر شیرازی در ارتباط خواهید بود.
صحن غدیر دو امکان مهم را در خود جای داده است: ۱. سرویس بهداشتی ۲. مجتمع تجاری خدماتی غدیر.
در مجتمع تجاری غدیر امکان دسترسی به کالاهایی همچون مواد غذایی، پوشاک، بدلیجات، سنگ‌های زینتی و… وجود دارد که در صورت نیاز می‌تواند گزینه‌ای نزدیک و مناسب برایتان باشد.
صحن هدایت
اگر در زمان ماه رمضان مهمان سفره‌های افطاری حرم امام رضا (ع) شده باشید، به‌احتمال زیاد صحن هدایت را دیده‌اید، صحنی بزرگ که سالانه میزبان بسیاری از زائران روزه‌دار می‌شود.
صحن بعثت
صحن بعثت در گذشته به صحن امام خمینی شهرت داشته که با اعمال تغییرات، بخش عمده‌ای از آن تبدیل به رواق امام خمینی گشته و فضای باقی‌مانده، به صحن بعثت نام‌گذاری شده است.
رواق های حرم امام رضا (ع)
در این بخش قصد دارم از رواقهای حرم امام رضا (ع) برایتان بگویم. رواق به معنی پیشگاه و سایبان است که در آستان قدس رضوی، به‌تمامی محل‌های سقف‌دار که در اطراف بقعه امام شریف قرار دارند، می‌گویند.
حرم امام رضا (ع) ۲۶ رواق در فضای داخلی دارد که این‌گونه نام‌گذاری شده‌اند:
- رواق دارالحفاظ
- رواق دارالسیاده
- گنبد حاتم خانی
- گنبد الله وردیخان
- توحید خانه
- دارالفیض
- دارالشکر
- دارالشرف
- دارالضیافه
- دارالسعاده
- دارالسلام
- دارالسرور
- دارالعزه
- دارالذکر
- دارالزهد
- شیخ‌بهاءالدین
- دارالعباده
- دارالاخلاص
- دارالولایه
- دارالاجابه
- دارالهدایه
- دارالرحمه
- دارالحکمه
- دارالحجه
- امام خمینی(ره)
- دارالمرحمه
- رواقهای زیربستی حرم امام رضا (ع): دو رواق شیخ طوسی و شیخ حر عاملی.
- سایر رواقهای وابسته: رواقهای دارالحجّه، کوثر، غدیر و دارالکرامه، دارالقرآن، حضرت زهرا(س) و حضرت معصومه(س)
نکات جالبی در رابطه‌با بعضی رواق‌ها وجود دارد که در این قسمت از راهنمای زیارتمان، خواندنی‌ترین آنها را برایتان آورده‌ام.
رواق شیخ طوسی
یکی از زیباترین تصاویری که در حرم امام رضا (ع) دیده می‌شود، پیوند جوانانی است که علاقه داشته‌اند صیغه عقدشان در آستان مبارک رضوی جاری شود و اولین لحظات زندگی مشترکشان را در حرم امام رضا (ع) تجربه کنند.
رواق شیخ طوسی محلی است که برای این امر تدارک دیده شده است و میزبان به‌یادماندنی‌ترین لحظات زندگی این جوانان خواهد بود.
رواق امام خمینی(ره)
بزرگ‌ترین رواق حرم امام رضا (ع)، رواق امام خمینی است. همان طور که گفته شد این رواق در زمان گذشته یک صحن بوده است که با اعمال تغییرات و سرپوشیده‌شدن، تبدیل به وسیع‌ترین رواق حرم شده است.
این بخش در گذشته صحن پهلوی و همچنین صحن موزه نامیده می‌شد که دلیل آن هم وجود موزه و کتابخانه‌ای بزرگ در انتهای آن بوده است. برنامه‌های مهم سیاسی، اجتماعی و مذهبی ازجمله نمازجمعه در رواق امام خمینی برگزار می‌شود.
رواق دارالحجه
رواق دارالحجه از رواقهای تازه‌تأسیسی است که در سال ۱۳۸۷ افتتاح شده است و در واقع زیرزمین صحن انقلاب است. برای ورود به این رواق حرم امام رضا (ع) میتوان از طریق بست شیخ حر عاملی و شیخ طوسی اقدام کرد.
دو عاملی که باعث اهمیت ویژه رواق دارالحجه می‌شود، از این قرارند:
- این رواق شرقی‌ترین بخش حرم (رواق شیخ حر عاملی) را به غربی‌ترین بخش آن (رواق شیخ طوسی) متصل کرده است.
- رواق دارالحجه تنها رواقی است که قبله با سمت و سوی زیارت حرم امام رضا (ع) یکسان است.
رواق دارالاجابه
اگرچه در بحث زیارت قرب و بُعد مکانی معنای خاصی ندارد اما اگر دلتان بخواهد بدانید کدام قسمت از حرم نزدیک‌ترین مکان به مقبره گران‌قدر امام رضا (ع) است، باید بگویم «رواق دارالاجابه».
دیوار شرقی دارالاجابه در جوار سردابِ زیر ضریح قرار دارد که مقرب‌ترین بخش به محل دفن حضرت رضا (ع) است.
رواقهای خانوادگی
اگر به‌دنبال بخشی‌هایی از حرم امام رضا (ع) هستید که تفکیک جنسیتی میان زائران وجود نداشته باشد و بتوانید همراه با خانواده خود به نیایش و زیارت بپردازید، به یکی از این رواق‌ها بروید:
- رواقهای امام خمینی
- کوثر
- غدیر
- دارالزهد
- دارالعباده
- شیخ بهایی
- دارالولایه
- دارالهدایه
- دارالرحمه
- دارالاجابه
- دارالحجه
- شیخ طوسی
- دارالمرحمه
- شیخ حر عاملی
…ترین رواق های حرم امام رضا (ع)
چند «ترین» در میان رواق‌ها که شاید دانستنش برایتان جالب باشد، کوچک‌ترین، جدید‌ترین و قدیمی‌ترین رواق‌هایند که به‌ترتیب رواق دارالاخلاص، رواق دارالمرحمه و دارالحفاظ نام دارند.
کتابخانه های حرم امام رضا (ع)
حرم امام رضا (ع) علاوه بر بُعد دینی و مذهبی، بعد فرهنگی نیز دارد که در بخش کتابخانه‌ها و موزه‌ها به نمایش گذاشته می‌شود. دو کتابخانه‌ای که تحت نظارت آستان مبارک اداره می‌شوند، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی و کتابخانه گوهرشادند.
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
کتابخانه مرکزی در رواق امام خمینی قرار دارد و زیر نظر سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اداره می‌شود.
جرقه شکل‌گیری این کتابخانه در واقع از زمان شهادت امام رضا (ع) زده شد که دوستداران این حضرت با اهدا و وقف کتب و جزوات قرآنی، زمینه تاسیس یک گنجینه ارزشمند فرهنگی را فراهم کردند.
در حال حاضر این کتابخانه بالغ‌بر ۴ میلیون کتاب را در خود جای داده است که برخی از آنها ثبت جهانی شده‌اند. کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بالغ‌بر ۵۰ کتابخانه وابسته در خارج از حرم امام رضا (ع) دارد که در بخش‌های گوناگون کشور پراکنده شده است.
کتابخانه جامع گوهرشاد یا اهل‌بیت علیهم‌السلام
کتابخانه گوهرشاد مرکز فرهنگی دیگری است که علاوه بر کتابخانه مرکزی در حرم امام رضا (ع) قرار داشته و به‌صورت ۲۴ ساعته خدمت‌رسانی می‌کند. این کتابخانه در صحن جامع رضوی و دقیقا روبه‌روی مسجد گوهرشاد واقع شده است.
کتابخانه گوهرشاد که به کتابخانه اهل‌بیت علیهم‌السلام تغییر نام داده و کتابخانه‌ای تخصصی در محوریت اهل‌بیت(ع) است.
۲ نکته‌ای که در باب این کتابخانه باید بدانید:
- این کتابخانه مختص آقایان است. (!)
- در صورت تعطیل‌بودن کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، زائران حرم امام رضا (ع) می‌تواند با پرکردن فرم مهمان و ارائه کارت شناسایی معتبر، از منابع موجود در این کتابخانه استفاده کنند.
موزه های آستان قدس رضوی
یکی از بخش‌های بسیار دیدنی حرم امام رضا (ع)، موزه‌هایند. ازآنجایی‌که ممکن است بارها مسافر شهر مشهد و زائر حرم بوده باشید ولی بازدید از موزه‌ها در برنامه‌هایتان نبوده باشد، اجازه دهید بیش از این در حق موزه‌های آستان رضوی امام رضا (ع) اجحاف نکنیم و قدری هم از آنها بدانیم.
در حرم امام رضا (ع) ۶ موزه وجود دارد که هرکدام با موضوع و محوریت خاصی میزبان زائران و علاقه‌مندان به تاریخ هستند. موزه مرکزی، موزه فرش، موزه قرآن و نفایس، موزه مردمشناسی، موزه هدایای رهبری و تالار آثار استاد فرشچیان گزینه‌هایی هستند که می‌توانید با درنظرگرفتن علاقه و زمان خود، دست به انتخاب بزنید.
موزه قرآن و نفایس
یکی از ارزشمندترین و غنی‌ترین گنجینه‌های قرآنی جهان در موزه قرآن و نفایس حرم امام رضا (ع) قرار دارد. این موزه که اولین موزه قرآنی جهان است، در سال ۱۳۶۴ تاسیس شد و مجموعه گسترده‌ای از قرآن‌های خطی متعلق به دوران مختلف تاریخی را در خود جای داده است.
مکان موزه قرآن و نفایس: حرم امام رضا (ع)، صحن کوثر، ضلع شرقی- ساعات کاری: همه‌روزه (حتی ایام تعطیل) ۸ الی ۱۲ صبح
موزه مرکزی
موزه مرکزی موزه‌ای بسیار جذاب است که داستان حرم امام رضا (ع) و هرآنچه را که در آن استفاده شده یا وقف شده است، برایتان به تصویر می‌کشد.
- مکان موزه مرکزی: حرم امام رضا (ع)، صحن کوثر، ضلع شرقی
- ساعت کاری: همه‌روزه (حتی ایام تعطیل) ۸ الی ۱۷:۴۵
آثاری که در موزه مرکزی حرم امام رضا (ع) نگهداری می‌شود، در ۹ بخش دسته‌بندی شده است:
- گنجینه حرم رضوی: ازجمله آثاری که در این قسمت برایتان دیدنی خواهند بود، ضریح‌های پیشین (جوهردار متعلق به دوره صفوی و ضریح طلا و نقره منسوب به دوره پهلوی)، کتیبه‌های مشبک و قلم‌زنی، وسایل نورافزایی، قفل‌ها و… هستند. / سال تاسیس: ۱۳۲۴
- گنجینه مدال: بسیاری از نامداران عرصه‌های گوناگون که موفق به کسب مدال شده‌اند، به‌دلیل علاقه قلبی خود به آستان قدس امام رضا (ع) مدال خود را به درگاه ایشان تقدیم کرده‌اند که تمامی آنها در این گنجینه نگهداری و مراقبت می‌شوند. / سال تاسیس: ۱۳۹۲
- گنجینه سکه: این بخش یکی از خوشایندترین قسمت‌ها برای دوستداران تاریخ است. اگر قصد بازدید از گنجینه سکه حرم امام رضا (ع) را دارید، باید بگویم که چیزی فراتر از یک موزه وابسته به مکان مذهبی در انتظارتان است.
در بخش سکه‌ها بیش از ۱۹۰۰ نوع سکه چکشی و ماشینی خواهید دید که هرکدام راوی دوره تاریخی و موقعیت جغرافیای متفاوتی هستند. / سال تاسیس (استقلال از سایر بخش‌ها): ۱۳۸۸
- گنجینه سلاح‌های سرد و گرم: در این بخش می‌توانید از سلاح‌های جنگی مربوط به دوره تاریخی صفویه تا قاجار دیدن کنید. / سال تاسیس: ۱۳۷۸
- گنجینه ظروف: در بخش ظروف موزه مرکزی حرم امام رضا (ع)، ظروف قدمت‌داری که اهدا، وقف یا در جریان ساخت‌وساز حرم، کشف شده‌اند، به نمایش گذاشته می‌شوند. / سال تاسیس: ۱۳۷۸
- گنجینه نجوم و ساعت: این گنجینه وجود خود را تا حد زیادی وام‌دار اهداییات سیدجلال‌الدین تهرانی است. انواع اسطرلاب، ساعت، تلسکوپ و کره‌های جغرافیای و دیگر ابزارهای مرتبط با نجوم در این بخش قرار گرفته‌اند که عموما هم متعلق به دوره تاریخی صفویه‌اند. / سال تاسیس: ۱۳۷۸
- گنجینه تمبر و اسکناس: وجود ۵۰۰ برگ اسکناس خارجی و ۳۰۰۰ تمبر و پاکت پستی، این گنجینه از حرم امام رضا (ع) را به غنی‌ترین مرکز نگهداری تمبر و اسکناس تبدیل کرده است. / سال تاسیس: ۱۳۶۹
- گنجینه صدف و حلزون‌های دریایی: «محمدسعید فؤاد وهبه» نام فردی است که با اهدای کلکسیون بی‌نظیر دریایی خود سبب به‌وجود آمدن این بخش از موزه مرکزی حرم امام رضا (ع) شده است. به‌دنبال این اقدام ارزشمند و شکل‌گیری گنجینه صدف و حلزون‌های دریایی، افراد دیگری نیز شروع به اهدای آثار مشابه کرده و این بخش از موزه را بسیار تماشایی‌تر کرده‌اند.
موزه تخصصی فرش
موزه فرش حرم امام رضا (ع) از زیباترین و دلرباترین موزه‌های آستان قدس است. این موزه که در سال ۱۳۹۰ افتتاح شده است، در سه طبقه فرش‌های بی‌نظیر ایرانی را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.
حال سوال پیش می‌آید که در هر طبقه شاهد چه آثاری خواهیم بود؟
- در طبقه اول نقوش بومی مناطق مرکزی و شرقی ایران انتظارتان را می‌کشند که در کنار قالی‌های پرده‌ای، کلکسیونی چشم‌نواز را برایتان به تصویر می‌کشند.
- در طبقه دوم هنر دستان مردمان غرب و شمال غرب ایران دیده می‌شود. نقش‌هایی که حکایت از اقلیم و زیستی متفاوت دارند. تماشای گلیم و قالیچه‌های عشایر و ایلات سراسر کشور نیز، دلیل دیگری است که شما را به این طبقه می‌کشاند.
- در طبقه آخر اما فرش‌ها حال‌وهوای تاریخی بیشتری پیدا کرده‌اند و فرش‌بافی زمان صفویان را به نمایش درمی‌آورند.
مردم شناسی
یکی از جالب‌ترین قسمت‌های حرم امام رضا (ع)، حمام عمومی‌ای است که از زمان صفویه تا سال ۱۳۶۸ فعال بوده است. این حمام که نزدیک به ۴ قرن به زائران آستان قدس امام رضا (ع) خدمت‌رسانی می‌کرده است، در سال ۱۳۸۵ ساختمان موزه مردمشناسی شده است.
ازجمله آثاری که در این حمام پیشین و موزه فعلی به چشم می‌خورد؛ پوشاک و البسه سنتی اقوام گوناگون ایرانی، لوازم و منسوجات حمام، لوازم آرایشی مربوط به گذشتگان و نقاشی‌های رنگ‌وروغن به سبک قهوه‌خانه‌ها و… هستند.
مکان موزه مردمشناسی: حرم مطهر رضوی، صحن جامع رضوی، ضلع غربی
ساعات کار: همه‌روزه (حتی ایام تعطیل) ۸ الی ۱۲ صبح
موزه آثار اهدایی سید علی خامنه‌ای
این موزه در طبقه همکف ساختمان موزه قرآن و نفایس قرار دارد و شامل هدایایی می‌شود که از سراسر ایران و جهان به مقام رهبری جمهوری اسلامی ایران تقدیم شده است.
در این موزه انواع آثار ارزشمند؛ همچون مدال، ظروف، فرش، سکه، تابلوهای منبت، معرق و… دیده می‌شود.
مکان موزه: حرم امام رضا (ع)، صحن کوثر، ضلع شرقی
ساعات کاری موزه قرآن و نفایس: همه‌روزه (حتی ایام تعطیل) ۸ الی ۱۲ صبح
موزه آثار استاد محمود فرشچیان
گفتنی است که موزه آثار استاد فرشچیان در ساختمان مجزا قرار ندارد و در واقع بخشی از ساختمان موزه قرآن و نفایس است که در تالاری در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته‌اند.
۱۵ تابلوی بی‌مانندی که توسط ایشان به حرم امام رضا (ع) تقدیم شده‌اند، شامل این مواردند:
- پنجمین روز آفرینش
- ظهر عاشورا
- پرچمدار حق
- ستایش پروردگار
- یتیم‌نوازی
- یا رب
- نیایش
- معراج
- رمی جمره
- هدیه عشق
- کوثر
- ضامن آهو ۲
- اولین پیام
- توسل
- خمسه آل طیبه
تابلوی پانزدهمی که ایشان به بارگاه نورانی امام رضا (ع) تقویم نمودند، تابلویی مینیاتوری است که از اجداد خود به یادگار داشته‌اند.
دارالشفای امام رضا
دارالشفای حرم امام رضا (ع) یک کلینیک مجهز در نزدیکی بارگاه است که در زمان نیاز میتوان روی آن حساب کرد. این مرکز پزشکی و درمانی بخش‌های مختلفی دارد که نیاز شما به اورژانس، CPR، دندان‌پزشکی، آزمایشگاه، بینایی و شنوایی‌سنجی، گوش و حلق و بینی، اطفال، ارتوپد و… را برطرف خواهد کرد.
ساختمان دارالشفای حرم امام رضا (ع) از موقوفات آستان قدس رضوی است که در داخل فضای حرم هم ۵ پایگاه فوریت پزشکی دارد و خیال زائران را آسوده می‌کند. محل استقرار این پایگاه‌ها ازاین‌قرار است:
پایگاه‌های ویژه بانوان: رواق دارالحجه و گنبد خاتم خانی
پایگاه‌های ویژه آقایان: صحن جمهوری، صحن گوهرشاد و صحن جامع رضوی (صحن پیامبر اعظم)
آدرس و لوکیشن کلینیک اصلی دارالشفا را هم برایتان می‌گذارم که در صورت نیاز، دسترسی راحتی داشته باشید. البته که امیدوارم سروکارتان به این مکان هم نیفتد و سفری سلامت داشته باشید.
آدرس: خیابان شیرازی – دوربرگردان حرم مطهر
مهمانسرای امام رضا (ع)
بعید است کسی زائر حرم امام رضا (ع) باشد و فرصت چشیدن غذای حضرتی پیش بیاید و دست رد به آن بزند. مهمانسرای امام رضا (ع) در زمان ناصرالدین شاه قاجار، به‌قصد مهمان‌نوازی از زائران تاسیس شد. این مهمان‌سرا با نام‌های پیشین خود نیز در نزد بعضی‌از زوار و مجاوران شهرت دارد. نامه‌هایی چون مهمان‌خانه زواری، کارخانه زواری و آشپزخانه حضرتی.
حالا که حرف از غذای حضرتی شد، بد نیست راه رزرو غذای مهمانسرای حرم امام رضا (ع) را هم برایتان بگویم.
برخلاف گذشته که داشتن دعوت‌نامه مهمان‌سرا اتفاقی و به قولی طلبیده بود، این روزها با نصب اپلیکیشن رضوان امکان رزرو وعده در تاریخ مناسب برایتان وجود دارد. امیدوارم طعم خوش هم‌سفره‌شدن با دیگر زائران آستان رضوی امام رضا (ع) نصیبتان شود.
اگر قسمت شد و مهمان سفره حضرت گشتید، به صحن غدیر بروید. چرا مهمانسرای جدید حرم امام رضا (ع) در صحن غدیر حرم امام رضا (ع) قرار دارد.
مراکز فرهنگی حرم امام
یکی از بخش‌های فرهنگی وابسته به حرم امام رضا (ع)، دانشگاه علوم اسلامی رضوی یا همان دانشگاه رضوی است. علاقه‌مندان به رشته‌های علوم انسانی و علوم اسلامی در سه مقطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری می‌توانند در این دانشگاه به تحصیل مشغول شوند.
فضا و برنامه‌های تحصیلی این دانشگاه با محوریت دینی طراحی شده است و هدفش پرورش افراد متخصص و متبحر در بخش دانشگاهی و حوزوی است؛ بدین ترتیب که دانشجویان این دانشگاه در کنار علوم دانشگاهی، علوم حوزوی را نیز پشت سر می‌گذارند.
مقبره های معروف در حرم
حرم امام رضا (ع) ازجمله مکان‌هایی است که بسیاری از ارادتمندان این آستان مقدس آرزو دارند در این مکان چشم از دنیا بسته و به خاک سپرده شوند.
افراد سرشناس و بزرگی در حرم امام رضا (ع) دفن شده‌اند که زائران زیادی بر سر مقبره‌شان می‌روند و دعای خیر برایشان میکنند.
از بنام‌ترین مقبره‌های بارگاه امام هشتم، مقبره شیخ حر عاملی، علامه طبرسی، شیخ بهایی، شیخ نخودکی، شیخ محمد عارف عباسی (معروفه به پیر پالان)، آیت‌الله کوهستانی و سید جواد خامنه‌ای هستند.
مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد از پررفت‌وآمدترین مسجدهای ایران است که به چندین دلیل شهرت بسیاری پیدا کرده است:
- نزدیکی و مجاورت به حرم امام رضا (ع)
- بُعد تاریخی این مسجد. مسجد گوهرشاد به دستور گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ میرزا تیموری، در زمان تیموریان ساخته شده است.
- معماری باشکوه، کاشی‌کاری، خط و اسلوب بی‌نظیر
مسجد گوهرشاد از شمال به ضریح حضرت و از شرق، غرب و جنوب به رواق امام خمینی، صحن جمهوری اسلامی و صحن جامع رضوی راه دارد.
امکانات رفاهی اطراف حرم امام رضا (ع)
آستان قدس امام رضا (ع) بدون شک مهم‌ترین بخش مشهد است که امکانات رفاهی درخوری را هم می‌طلبد. طبیعی است که این امکانات صرفا به داخل فضای حرم محدود نمی‌شوند و حاشیه بارگاه را نیز در بر می‌گیرند. امکاناتی مانند هتل، رستوران، حمل‌ونقل و… که شناختشان قطعا به کارتان می‌آید.
هتل های اطراف حرم امام رضا (ع)
اگر هدفتان از سفر به مشهد زیارت حرم امام رضا (ع) باشد، یکی از مهم‌ترین معیارهای انتخاب هتل نزدیکی به این آستان مقدس خواهد بود.
هتل‌های بسیار زیادی در اطراف ورودی‌های گوناگون حرم وجود دارند که هرکدام تلاش میکنند با تاکید بر قرب مکانی به آستان مبارک امام رضا، زائران و مسافران بیشتری را به خود جذب کنند.
در این بخش قصد دارم چند هتل نزدیک به حرم امام رضا (ع) را بر اساس معیارهایی معرفی کنم که برای هر سبک و سلیقه‌ای، یک گزینه مناسب احتمالی وجود داشته باشد:
هتل مدینه‌الرضا
ممکن است باتوجه‌به شرایط و نیازهای خود به‌دنبال هتلی باشید که علاوه بر نزدیکی به حرم، امکانات رفاهی بسیار مطلوبی داشته باشد و در یک‌کلام لوکس باشد. در چنین حالتی هتل مدینه الرضا گزینه بسیار ایدئالی برایتان خواهد بود.
این هتل نزدیک‌ترین هتل ۵ ستاره به حرم امام رضا (ع) است که تنها ۱۵۰ متر با حرم فاصله دارد.
هتل اطلس مشهد
هتل اطلس هتلی ۳ ستاره است. این هتل با سابقه طولانی‌در هتل‌داری، نزدیکی به حرم و همچنین ارزان‌بودنش شرایط خوبی را برای افراد ساده‌گیر فراهم کرده است.
هتل اترک مشهد
نوبتی هم که باشد، نوبت پیشنهادی مناسب برای کسانی است که من اسمشان را «خیلی از ما» می‌گذارم. کسانی که هم خدا را می‌خواهند، هم خرما؛ هم رفاه مطلوب و نزدیکی، هم قیمت معقول و مقبول.
هتل اترک مشهد نزدیک‌ترین هتل ۴ ستاره به حرم امام رضا (ع) است که انتخاب خوبی برای خیلی از ماست. هتلی با امکانات و قیمت مناسب.
اما اگر شرایط اقامت در این هتلها فراهم نبود، چه؟
به سراغ گزینه‌های دیگر بروید؛ مانند هتل درویشی مشهد، هتل جواد مشهد، هتل هاترا، هتل حیات شرق، هتل سهند و… .
رستوران های اطراف حرم امام رضا (ع)
به‌قصد زیارت به مشهد آمده باشید یا سیاحت، غذا یکی از مهم‌ترین بخش‌های سفر است. پس چه‌بهتر که چند رستوران خوب اطراف حرم امام رضا (ع) را هم بشناسید و برای زمان‌های قبل و بعد زیارت رویش حساب کنید.
رستوران سنتی باباقدرت
چه دلتان هوس یک لیوان چای کرده باشد، چه یک غذای سنتی باباقدرت نزدیک‌ترین انتخاب برای شما خواهد بود.
احتمالا وقتی از یک رستوران سنتی حرف می‌زنیم غذاهای چلویی در ذهنتان می‌آید و بس. اما خبر خوب این است که منوی این رستوران شامل غذاهای دریایی هم شده که اتفاقا بسیار هم پرطرفدارند.
رستوران لیالی لبنان
چراکه نه؟ یک تجربه متفاوت را در کارنامه سفر به مشهد خود ثبت کنید. رستوران لیالی لبنان یکی دیگر از رستورانهای نزدیک به حرم امام رضا (ع) است که می‌تواند این تجربه جدید برایتان باشد.
این رستوران غذاهای و فست‌فودهای عربی خوش‌طعمی سرو می‌کند که قطعا برایتان خوشایند خواهد بود.
رستوران معین درباری
کیفیت بالا و قیمت مناسب از مهم‌ترین دلایلی است که مشتریان زیادی را به رستوران معین درباری می‌کشاند. از باب‌الجواد تا این رستوران با ماشین حدود ۱۰ دقیقه و با پای پیاده نیم ساعتی راه است. دستتان هم تا حد خوبی برای انتخاب باز است، چراکه انواع غذای ایرانی و دریایی برایتان تدارک دیده‌اند.
چند رستوران دیگر که نزدیک به حرم امام رضا باشند هم برایتان نام می‌برم تا خیالم راحت شود که بالاخره یک گزینه مناسب پیدا کرده‌اید:
رستورانهای هتل بین‌المللی قصر طلایی، رستوران هتل درویشی، رستوران رضایی. اگر هم هوس فست‌فود به سرتان زده است، فست‌فود پدیده و روژان پیشنهادهای مناسب و نزدیک به حرم‌اند.
بازارهای اطراف حرم امام رضا (ع)
بازار رضا
بازار رضا پرآوازه‌ترین بازار نزدیک به حرم امام رضا (ع) است که بی‌بروبرگرد نامش را شنیده‌اید. بازاری که شاید اجناس باکیفیت و خاص در آن پیدا نکنید، اما خرید از آن بسیار خوش می‌‌گذرد! دلیلش هم تنوع اجناس، قیمت ارزان و بافت قدیمی بازار است.
پاساژ آسمان مشهد
پاساژ آسمان ۱ و ۲ برای کسانی که به‌دنبال اجناس شیک‌تری نسبت به بازار رضا هستند، گزینه‌ای خوب و کار راه‌انداز است.
مرکز خرید آرمان
اگر وقت سرزدن به پاساژهای دور از حرم را ندارید و درعین‌حال دنبال قصد خرید اجناس گوناگون ازجمله لوازم آرایشی دارید، سری به مرکز خرید آرمان بزنید.
در رابطه‌با بازارهای نزدیک حرم امام رضا یک چیز را بگویم و تمام. در اطراف حرم به‌اندازه تمام خیابان‌ها و مغازه‌ها فرصت خرید وجود دارد. پس خیلی به‌دنبال مرکز خاصی نباشید و قدمی در اطراف حرم بزنید. اگر هم اجناس باکیفیت‌تر و البته قیمت بالاتری مدنظرتان است، احتمالا باید به سراغ مراکز خرید کمی دورتر مانند الماس شرق، زیست خاور و پروما بروید.
سامانه‌های اتوبوسرانی و خطوط تاکسی اطراف حرم
دو دلیل وجود دارد که باید با سامانه اتوبوسرانی و خطوط تاکسی اطراف حرم امام رضا (ع) آشنا شوید:
- احتمال زیاد شما هم مانند بسیاری از دیگر زائران، بدون خودرو شخصی به مشهد سفر کرده‌اید و به استفاده از این سامانه نیاز دارید.
- با خودرو شخصی عازم مشهد شده‌اید اما محدودیت‌های طرح ترافیک اطراف حرم دست و پایتان را بسته است.
پس بهتر است برای مواقع نیاز با این سامانه و خطوط حمل‌ونقل بین‌شهری مشهد آشنا شوید.
خطوط اتوبوسرانی که از ایستگاه حرم مطهر می‌گذرند، از این قرارند:
- پایانه طبرسی – پایانه امام رضا (ع)
- حرم مطهر – پایانه وکیل‌آباد
- پایانه مصلی – پایانه آزادی
- حرم مطهر – بلوار طبرسی شمالی
- حرم مطهر – پایانه شهدا
- انتهای امامیه – انتهای شهرک شهید باهنر
- مصلی – الهیه
- باب‌الجواد – پایانه گردشگری
اما اگر انتخابتان تاکسی‌هایند، از هر درب حرم که بیرون بیایید تعداد زیادی تاکسی در انتظار شما پارک شده‌اند. اگر این تاکسی‌ها در مسیر خطی خود فعال بودند که هیچ؛ مطابق نرخ معلوم پرداخت خواهید کرد. اما اگر قرار بر دربست‌بودن یا رساندن شما به مسیری خارج از مسیر معلوم بود، حتما از همان ابتدا هزینه را با راننده نهایی یا به قول خودمان طی کنید.
به شکوفه‌ها به باران برسان سلام ما را…
می‌دانم وقتی که قرار بر زیارت و سفر به مشهدالرضا شد، «سلام» خیلی‌ها را در چمدانِ خود گذاشته‌اید و نائب‌الزیاره آنها شده‌اید. اما دلم می‌خواهد شانس خودم را امتحان کنم و بپرسم چمدانتان برای حرف‌های ما هم جایی دارد؟
به امام مهربانی‌ها بگویید هر قلبی ناگفته‌هایی دارد که با هیچ واسطه‌ای منتقل نمی‌شود و فقط دیداری می‌طلبد و گوشِ شنوایی.
پس از طرف ما هم سلامی برسانید و بگویید فلانی‌ها گفتند: به امید دیدار!
مشهد از سمت بالا خیابان به حرم مطهرمیرویم که امروزه خیابان شیرازی نام دارد میدان شهدا و سپس چهارراه شهدا که مقبره نادر شاه است و بعد مسجد کرامت خیابان آیه الله بهجت که پر از هتل و مسافرخانه لوکس و مناسب است در تقاطع چهارراه شهدا و سپس حوزه علمیه مشهد مدرسه نواب و آنگاه بست شیخ طوسی و ورودی شیخ طوسی حرم در بالاسر بعد از ورود در مقابل صحن انقلاب اسلامی و در سمت راست ورودی های صحن جمهوری اسلامی و صحن غدیر و در سمت چپ کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی السلام علیک یا علی بن موسی الرضا
مشهد از سمت بالا خیابان به حرم مطهرمیرویم که امروزه خیابان شیرازی نام دارد میدان شهدا و سپس چهارراه شهدا که مقبره نادر شاه است و بعد مسجد کرامت خیابان آیه الله بهجت که پر از هتل و مسافرخانه لوکس و مناسب است در تقاطع چهارراه شهدا و سپس حوزه علمیه مشهد مدرسه نواب و آنگاه بست شیخ طوسی و ورودی شیخ طوسی حرم در بالاسر بعد از ورود در مقابل صحن انقلاب اسلامی و در سمت راست وردی های صحن جمهوری اسلامی و صحن غدیر و در سمت چپ کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی السلام علیک یا علی بن موسی الرضا
سلام محمد رضا عزیز 🙂
چقدر دقیق قدم به قدم توصیفش کردی. ممنون از اینکه تجربه‌ت رو با ما و مخاطبان علی‌بابا به اشتراک گذاشتی.