در عصر حاضر، حوزه گردشگری بسیار گسترده شده و به‌عنوان یک صنعت به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. شاید دلیل این امر آن باشد که امروزه گردشگران، به دنبال کشف مقاصد جدید و دست‌نخورده هستند. این ویژگی توریستهای امروزی موجب پیدایش شاخه‌های جدیدی از گردشگری شده که یکی از آنها گردشگری ماجراجویانه است که خود به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. «گردشگری معدن» نوعی از گردشگری ماجراجویانه است که طرفداران زیادی در سرتاسر جهان را مجذوب خود کرده است. به دلیل علاقه‌مندی گردشگران به این مقوله، مدتی است که گردشگری معدن به یکی از اشکال جالب گردشگری در دنیا تبدیل و در سال‌های اخیر به عنوان فرصتی برای پیشرفت مناطق صنعتی قدیمی مطرح شده است.
اگر مایل هستید درباره این نوع گردشگری بیشتر بدانید، با مجله گردشگری علی بابا همراه باشید.
گردشگری معادن چه جذابیت‌هایی دارد؟
شاید هیجان‌انگیز بودن اولین جذابیت گردشگری معدن باشد. گردشگری معدن به عنوان یکی از حوزه‌های جدید گردشگری طبیعت، قطعا تجربه‌ای ویژه، نو و هیجان‌انگیز برای گردشگران رقم خواهد زد. مناطق توریستی مختلفی در جهان وجود دارد که برای رفع حس کنجکاوی و پاسخ به نیازهای توریستهای ماجراجو در نظر گرفته شده است.
از سوی دیگر این نوع گردشگری با فراهم آوردن شرایط بازدید هدفمند وسایل و تجهیزات مربوط به اکتشاف و حفاری معادن از دوران کهن تا ابزار نوین کاوش در معادن امروزی تجربه‌ای شگفت‌انگیز برای گردشگران فراهم می‌آورد. آشنایی با ناشناخته‌هایی از دل زمین، کانی‌ها و سنگ‌های گران‌بها و نحوه فعالیت معدن‌کاران، فرصت بی‌نظیری است و کمتر کسی پیدا می‌شود که دوست نداشته باشد از آن استفاده کند.
بسیاری از شهرها و روستاهای جهان هستند که هویت خود را از معادنی که در آنها وجود دارد، وام گرفته‌اند. در گذشته بسیاری از این مناطق پس از اتمام فعالیت معادن از رونق افتاده و حتی متروکه می‌شدند، چراکه اهالی این شهرها و روستاها که با اتمام فعالیت معادن بی‌کار شده بودند، به امید جستجوی کار راهی شهرهای اطراف می‌شدند.
علاوه‌براین، معادن علاوه بر تاثیر مثبت اقتصادی و ایجاد اشتغال، به‌عنوان میراث تاریخی و فرهنگی سرزمین‌ها نیز شناخته می‌شوند. وجود معادنی با هزاران سال قدمت که گشت‌وگذار در آنها مسائل جالبی از تاریخچه گرفته تا روش‌ها و ابزارهای حفاری آنها را در اختیار گردشگران و علاقه‌مندان می‌گذارد، صحتی بر این ادعاست. بنابراین، برگزاری تورهای هدفمند برای بازدید از معادن، با استفاده از تجهیزاتی مانند کلاه و هدلامپ و تجربه‌ای شبیه به تجربه فعالیت معدن کاران واقعی قطعا جذاب است.
گردشگری معدن چه تاثیری بر اقتصاد کشورها دارد؟
بر اساس مباحث یاد شده می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که معادن می‌توانند یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری در هر کشوری باشند. قطعا کارکرد اصلی معدن استخراج سنگ و کانی از آن است؛ اما در صورتی که معدنی دیگر چنین قابلیتی نداشته باشد، باز هم با ارزش است؛ چراکه با یک برنامه‌ریزی هدفمند می‌تواند به منبع مهم درآمدزایی و ایجاد اشتغال تبدیل شود.
ایالات متحده آمریکا از پیشگامان گردشگری معدن است؛ معادن متروکه مربوط به پلاسرهای رودخانه‌ای طلادار یکی از جالب‌ترین مناطق گردشگری آن محسوب می‌شود که درآمد بالایی هم به همراه دارد. علاوه بر آن، آفریقای جنوبی، اوکراین، شیلی، استرالیا، بولیوی، کانادا، استونی و فنلاند نیز از دیگر کشورهایی هستند که معادن متروکه و فعالی که در اختیار دارند را به مقصدی برای گردشگران و زمینه‌ای برای ایجاد معیشت و کمک به اقتصاد محلی کشور خود تبدیل کرده‌اند.
جایگاه این گردشگری در ایران
ایران از معدود کشورهایی است که از ذخایر غنی معدنی برخوردار بوده و به‌‌واسطه این ظرفیت طبیعی و خدادادی که دارد، از نظر تولید و صادرات مواد معدنی در رده کشورهای نخست جهان در این حوزه به شمار می‌رود. با توجه به موارد یاد شده و نقشی که این شاخه از گردشگری می‌تواند در کسب درآمد و توسعه پایدار ایفا کند، مدتی است که شکل‌گیری گردشگری معدن در ایران، نیز مورد توجه قرار گرفته است.
در ایران معادن متعددی از قبیل معادن مس، طلا، آهن، سنگ‌های ساختمانی، گهرسنگ‌ها، سرب و روی وجود دارد که دیگر فعالیتی در آنها صورت نمی‌گیرد، از این رو، با توجه به این پتانسیل‌ها و در صورت بهره‌برداری اصولی از آنها می‌توان به ایجاد توسعه پایدار، اشتغال‌زایی و کاهش فقر در مناطق دور افتاده‌تر کشور کمک کرد.
پیرو این موضوع، به‌تازگی اخباری در خروجی رسانه‌ها قرار گرفته مبنی بر اینکه مجددا توجه فعالان گردشگری به معرفی و برنامه‌ریزی در حوزه توسعه گردشگری معدن در کشور جلب شده است. البته سال‌ها پیش زمانی که هنوز وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در کشور ایجاد نشده بود هم صحبت‌هایی از این دست شنیده شد. آن زمان قرار بود وزارت صنعت، معدن و تجارت متولی آن باشد؛ البته این موضوع پیگیری نشده و در نهایت هم به دست فراموشی سپرده شد.
اخبار امیدبخش درباره گردشگری معدن در مناطق مختلف ایران
حال بر اساس اخبار جدید، گویا مقرر شده معادن کشور با اولویت‌بندی دستگاه‌های مربوطه، برای بازدید توریستهای علاقه‌مند به حضور تحقیقاتی و مطالعاتی در این مناطق، آماده و تجهیز شوند. برای تحقق این امر، برخی از معادن واقع در کرمان و زنجان مورد توجه قرار گرفته‌اند. حال باید منتظر ماند و دید آیا سرمایه‌گذاری از بخش خصوصی وارد این عرصه خواهد شد؟ البته شنیده‌ها حکایت از آن دارد که درحال‌حاضر یک سرمایه‌گذار برای سرمایه‌گذاری در بخش معادن شهرستان کوهبنان اعلام آماد‌گی کرده و در انتظار اخذ مجوزهای لازم برای انجام فعالیت در این حوزه است.
ضمن اینکه، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمان نیز پیش از این در گفت‌وگویی به همکاری دستگاه‌های مرتبط، گردشگری معدن در این خصوص اشاره کرده و گفته بود: قطعا گردشگری معدن به ایده‌ای جدید برای توسعه گردشگری کرمان مبدل خواهد شد. چراکه تعداد معادن فعال در این استان بالاست و یقینا دیدن مراحل استخراج از یک معدن درحال فعالیت با رعایت تمام مسائل ایمنی برای گردشگران نیز پدیده‌ای جذاب و دیدنی خواهد بود.
فریدون فعالی اظهار کرده بود: علاوه‌براین، با یک برنامه‌ریزی صحیح می‌توان معادن متروک را هم به یک جاذبه گردشگری که قطعا تبعات مثبت اجتماعی و اقتصادی زیادی به همراه خواهد داشت، تبدیل کرد.
او همچنین تصریح کرده بود: یکی دیگر از برنامه‌های ما در این زمینه راه‌اندازی مراکز تفسیر میراث گردشگری در نزدیکی معادن است که تجربه بازدیدی لذت‌بخش را با کسب دانش و آگاهی برای گردشگر به همراه دارد. به بیان دیگر، فعالیت معادن در چهار مرحله اکتشاف، استخراج، فرآوری و مرمت و ساخت برای اهداف گردشگری صورت می‌گیرد و اینگونه به‌جای تبدیل شدن معادن متروک به معضلی زیست‌محیطی و بی‌کاری کارگران معادن بعد از اتمام ذخایر معدنی، می‌توان منجر به ایجاد درآمد پایدار و توسعه مناطق روستایی شود.
مناطق مستعد گردشگری معدن در ایران
در ادامه فهرستی از معادنی که به عنوان منطقه مستعد برای توسعه گردشگری معادن شناسایی، بررسی و مورد تایید واقع شده و اکنون در انتظار سرمایه‌گذار هستند را برایتان فهرست کرده‌ایم:
- معدن سرب و سیلیس شاکین در استان قزوین
- معدن مس بایچه‌باغ و معدن سرب و روی انگوران در استان زنجان
- معدن تراورتن سردارآباد در آذربایجان شرقی
- معدن تراورتن قزل داغ در آذرشهر آذربایجان شرقی
- معدن متروک طلای پس‌قلعه در دربند تهران
- معدن نمک کوهدشت کهن در استان سمنان
- معدن فیروزه نیشابور در استان خراسان رضوی
- معدن نمک عمارلو در خراسان رضوی و در نزدیکی معدن فیروزه
- معدن طلای طرقبه در استان خراسان رضوی
- معدن مس قلعه‌زنی در استان خراسان جنوبی
- معدن زغال‌سنگ پروده طبس در استان خراسان جنوبی
- معدن پتاس خور و بیابانک
- معدن سرب نخلک
- معدن متروک زیرزمینی مس باهو و معدن چاه‌خربزه در مجاورت نخلک در منطقه انارک استان اصفهان
- معدن سرب و روی باما در استان اصفهان
- معادن کوشک
- معادن چادرملو و چغارت در استان یزد
- معدن سرب دره‌زنجیر در استان یزد
- معدن متروک سرب و روی دربند شهمیرزاد
- معدن تراورتن اسک در جاده هزار در استان مازندران
- گردشگری معدن و مراکز تفسیر میراث گردشگری
- گردشگری معادن در ایران و جهان
دری تازه به توسعه گردشگری
حال که متوجه شدیم با توسعه این شاخه از صنعت گردشگری دیگر، پایان استخراج منابع و کانی‌های یک معدن به منزله مرگ آن نیست، می‌توان با یک نگاه دقیق و روشن و با برنامه‌ریزی صحیح و هدفمند جانی دوباره به کالبد بی‌روح معادن بخشید. با این نگاه در صورت تغییر کاربری برخی معادن، علاوه بر ایجاد منابع اشتغال و درآمد، از بروز آسیب‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی در مناطق محلی نیز جلوگیری می‌شود.
به بیان دیگر، بهره‌مندی از دانش و تجربه معدن‌کاران بازنشسته، کارشناسان معادن و کارشناسان سنگ‌ها و کانی‌ها، نه تنها برای گردشگران لذت‌بخش خواهد بود بلکه، فراهم کردن یک بازدید هدفمند راهی است که بسیاری از کشورها آن را دنبال کرده و به نتایج خوبی هم رسیده‌اند.
