شاید آن زمان که پادشاهان قاجار برای نخستین بار از تمبر در ایران استفاده کرده و آن را وارد زندگی مردم عادی کردند، به ذهنشان هم خطور نمی‌کرد که تمبر روزی به کالایی نمایشی و فرهنگی تبدیل شود. با به رسمیت شناختن نظام پستی و تمبر ایرانی در جهان، تمبر در کشور گسترش یافته و پیشرفت اقتصادی آن نیز ادامه پیدا کرد. به‌گونه‌ای که در دوره پهلوی اول تمبر به‌عنوان کالایی لوکس مطرح شد.
تمبر در ابتدا به‌منزله کالایی برای پرداخت کرایه پستی ابداع شد، اما به‌تدریج این کالا به‌عنوان سفیر فرهنگی کشورها و تمدن‌ها مطرح شد؛ این بدان معناست که تمبر در طی تاریخ به‌عنوان ابزاری برای انتقال سیاست و فرهنگ بین کشورها تبدیل شده است. در هرحال،
اکنون که فضای دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای پیام‌رسان ارتباط‌های گسترده‌ای را ایجاد کرده‌اند، دیگر پاکت نامه و تمبر نمی‌تواند در آن جایگاه سنتی خود باقی بماند. به‌همین دلیل است که امروزه سوژه تمبرها در سراسر جهان تغییر یافته و از سیاست و اقتصاد به‌سوی موضوعات فرهنگی و اجتماعی سوق پیدا کرده‌اند. ما در مجله گردشگری علی بابا درباره موزه تمبر تبریز و جایگاه آن گفت‌و‌گو کرده‌ایم. با ما همراه باشید.
برجسته‌ترین موزه‌های تمبر در ایران
با توجه به مقدمه گفته شده، لزوم توجه به تمبر به‌عنوان سفیر فرهنگی کشورها موضوع قابل تاملی است؛ چراکه با گسترش چنین رویکردی بود که موزه‌های تمبر در سراسر جهان متولد شدند.
ضمن اینکه تمبر در ایران به‌دلیل داشتن پیشینه فرهنگی و همچنین استفاده عموم از آن همواره علاقه‌مندانی داشته است. از این‌رو، موزه‌های تمبر از مکان‌های مورد توجه ایرانیان بوده است که در این گزارش به برجسته‌ترین آنها اشاره خواهیم کرد.
نخستین و بزرگ‌ترین موزه خصوصی و تخصصی تمبر و اوراق بهادار ایران موزه تمبر یکتا واقع در استان البرز است. این موزه به‌عنوان میراثی ارزشمند از خانواده سیدخندان به یادگار مانده که از چهار نسل پدربزرگ‌های خاندان دست به دست شده و سرانجام به دست نوه سی و دوم خانواده، سیدحسین موسوی یکتا رسیده است. موزه تمبر البرز در سال ۱۳۹۵ با هدف معرفی اوراق بهادار، تمبر و سکه کشورهای مختلف جهان و ایران در کرج راه‌اندازی و در سال ۱۳۹۷ به‌عنوان موزه برتر خصوصی ایران شناخته شد. در حال حاضر، حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار اثر در زمینه تمبر، سکه و اوراق بهادار ایران و جهان در این موزه نگهداری می‌شود.
گنجینه تمبر موزه رضوی از دیگر موزه‌هایی است که با در اختیار داشتن آثار ارزشمند از تاریخ ۱۸۰ ساله تمبرهای پستی ایران و جهان، به‌عنوان غنی‌ترین موزه تخصصی تمبر و تاریخچه پستی کشور شناخته شده است. در این موزه مجموعه‌ای غنی از تمبرها، پاکت نامه‌ها و دیگر اقلام پستی ایران و سایر کشورهای جهان نگهداری می‌شود که گنجینه‌ای ارزشمند برای زائران حرم مطهر رضوی، گردشگران داخلی و خارجی، مجموعه‌داران و پژوهشگران تمبر و تاریخچه پستی از ایران و جهان است.
موزه تمبر ملک نیز از موقوفه‌های آستان قدس رضوی، مجهزترین و پیشرفته‌ترین سالن موزه‌ای تمبر در ایران است. در این موزه ۵۰۰ تمبر منحصربه‌فرد تاریخی ایرانی و خارجی به نمایش گذاشته شده است. این موزه از آن جهت ارزشمند است که با بهره‌گیری از سناریوی محتوایی، ویترین‌های حرفه‌ای، فناوری‌های نوین اطلاع‌رسانی و ابزارهای جذاب چندرسانه‌ای قابلیت تعامل با مخاطب را داراست. سالن تمبرهای تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک، در طبقه دوم این ساختمان، مجموعه‌ای از تمبرهای شاخص و برجسته دوره‌های گوناگون تاریخی را دربرمی‌گیرد.
کارکرد موزه تمبر تبریز چیست؟
در کنار موزه‌ها، مکان‌هایی به نام خانه‌موزه‌ها نیز وجود دارند که کارکرد متفاوتی برای آنها تعریف شده است. اصطلاح «خانه‌موزه» بر اساس رویکردهای نوین موزه‌ای در جهان، تعریف شده است. در این رویکرد، موزه ها به معنای سنتی آن (صرفا مکان‌هایی برای قرار گرفتن مجموعه اشیای قدیمی در معرض دید و ایجاد حس حسرت بر گذشته از دست رفته و تعجب شگفتی یا حداکثر آگاهی مقطعی نسبت یک شخصیت یا موضوع خاص) در نظر گرفته نمی‌شوند؛ بلکه، خانه‌موزه‌ها به مکان‌هایی هویت ساز، روزآمد و پویا در فضای شهری تبدیل می‌شود که ظرفیت‌های پژوهشی و آموزشی درباره موضوعات محوری هر موزه نیز دارد.
راه‌اندازی نخستین خانه موزه تمبر تبریز
با توجه به این رویکرد نوین و از آنجا که علیرغم غنی بودن آثار پستی در موزه‌های تمبر کشور جای خالی موزه‌‌خانه در این حوزه حس می‌شد؛ به‌تازگی، مدیرکل دفتر مدیرعامل، امور استان‌ها و ارتباطات شرکت ملی پست و رئیس موزه ارتباطات از راه‌اندازی اولین خانه موزه تمبر ایران در آینده نزدیک در شهر تبریز خبر داد.
حسن عمیدی درباره این موضوع با تاکید بر ضرورت راه‌اندازی خانه‌موزه در شهر تبریز گفت: خانه مجتهدی‌ها که نام آخرین مالک خود را یدک می‌کشد، قدمتی دویست‌ساله دارد. این خانه که در خیابان جمهوری اسلامی تبریز واقع‌شده، دو بخش مجزای شمالی و جنوبی و چند ورودی مجزا دارد.
وی افزود: بخش بیرونی بنای موزه تمبر تبریز با توجه به‌سبک معماری آن، متعلق به اواسط دوره قاجار و بخش الحاقی آن نیز متعلق به اواخر دوره قاجار است. همچنین، می‌توان بنای جبهه شمالی این مجموعه را با توجه به آجرکاری نمای آن، به اوایل دوره پهلوی نسبت داد.
عمیدی در ادامه صحبت‌هایش این وعده را داد که اولین نمایشگاه «صدسال تمبر ایران» در دهه فجر سال جاری در این خانه‌موزه برگزار می‌شود.
چرا تبریز؟
رئیس موزه ارتباطات در رابطه با راه‌اندازی موزه تمبر تبریز گفت: قطعا موزه‌های متعدد تاریخی، فرهنگی، طبیعی و بسیاری از موزه های دولتی و خصوصی کوچک و بزرگ در دل استان آذربایجان شرقی جای گرفته و این استان را به مجموعه‌ای بی‌نظیر و بی‌بدیل از موزه‌ها تبدیل کرده است.
وی در ادامه به ظرفیت‌های شهر تبریز اشاره کرده و تصریح کرد: تبریز به‌عنوان شهری تاریخی، قطب بازرگانی و اقتصادی کشور بوده و به‌دلیل قرارگیری آن در مسیر جاده ابریشم، پتانسیل خوبی در این حوزه محسوب می‌شود.
بر اساس این گزارش، شهر تبریز از پیشینه کهن تاریخی و فرهنگی برخوردار است و به این دلیل که در طول سلسله‌های مختلف پنج بار پایتخت ایران بوده، دارای آثار و بناهای تاریخی و موزه‌های غنی فراوانی است. به‌گونه‌ای که استان آذربایجان شرقی از نظر قدمت و تعدد موزه‌هایی نظیر موزه آذربایجان تبریز، خانه مشروطه تبریز، موزه استاد شهریار تبریز، موزه تاریخ طبیعی تبریز، موزه قاجار تبریز، عمارت شهرداری، تبریز، موزه ارامنه تبریز و… پس از استان تهران در جایگاه دوم کشور از این حیث قرار دارد.
