حدود دو ماه است شاهد آن هستیم که جای‌جای جنگل‌ها و مراتع کشورمان در آتش می‌سوزند. این حجم آتش‌سوزی‌ها که در کشور بی‌سابقه بوده تنها مختص استان‌های جنوبی مانند خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان و… نیست، به‌گونه‌ای که تهران را نیز دربر گرفته است. وقوع دو آتش‌سوزی در پارک‌های چیتگر و ولایت، ازجمله این آتش‌سوزی‌هاست.
دیدن تصاویر منتشرشده از آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع کشور از سوختن درختان بلوط، بنه و همچنین گونه‌های متعدد جانوری حساسیت‌ها و نگرانی‌هایی را پیرامون این موضوع ایجاد کرده است.
شعله‌های آتش برجان جنگل‌ها
آمارها حکایت از آن دارند که سالانه چیزی در حدود ۱۵هزار هکتار از جنگل‌های کشور در آتش می‌سوزد. با این حال از ابتدای سال ۹۹ تاکنون بیش از ۲۴۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ۱۱ استان کشور و به‌ویژه در منطقه زاگرس رخ‌داده که بی‌سابقه بوده و خسارات جبران‌ناپذیری را به کشور وارد کرده است.
به‌گونه‌ای که اگر تاکنون عواملی نظیر سدسازی، ساخت راه، فعالیت‌های عمرانی و قاچاق چوب از عوامل اصلی تخریب جنگل‌ها و مراتع کشورمان محسوب می‌شدند، گویا اکنون باید آتش‌سوزی را نیز به این لیست اضافه کنیم.
شناسایی عوامل بروز آتش‌سوزی‌های اخیر
در چند هفته اخیر این اتفاقات به اوج خود رسید، به‌گونه‌ای که شاهد آتش گرفتن هزاران هکتار جنگل در هشت استان کشور بودیم که هنوز دلیل آن مشخص نیست.
بنابر نظر متخصصان و جغرافی‌دانان، عوامل بروز آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند، نخستین عامل مربوط به عوامل طبیعی مانند شاخ و برگ خشک درختان، افزایش رطوبت و دمای هواست. دسته دیگر نیز به عوامل انسانی اشاره دارد که به‌صورت عمدی یا غیرعمدی باعث بروز این اتفاقات می‌شوند.
البته، گمانه‌زنی‌های بسیاری در مورد آتش سوزی‌های اخیر مطرح شده است، به گونه‌ای که عده‌ای معتقدند وقوع این تعداد آتش سوزی‌ها نتیجه زمستان پر بارش گذشته بوده که موجب رشد بی‌اندازه علوفه و گیاهان در مراتع شده و با آغاز فصل گرما، این علوفه خشک‌شده به خرمنی تبدیل شدند که با کوچک‌ترین جرقه‌ای آتش‌گرفته و شعله‌ور می‌شوند. عده‌ای از فعالان محیط زیست نیز فرضیه نقش داشتن عوامل انسانی و آتش زدن عمدی این مناطق را مطرح کرده‌اند.
بر این اساس، دلیل وقوع این آتش سوزی‌ها هرچه که باشد آنچه در گسترش آتش سوزی‌ها نقش اساسی دارند، صعب‌العبور بودن مناطق در معرض آتش است که امکان اطفای حریق در آنها را به صفر می‌رساند و همین امر موجب گسترش آتش سوزی‌ها و ناتوانی در مهار آنها می‌شود.
در مناطقی که اخیراً در آنها آتش‌سوزی رخ داده به‌ویژه در منطقه زاگرس برای مهار آتش و خاموش کردن آن نیاز به وجود تجهیزاتی مانند بالگرد وجود دارد که متأسفانه نبود این امکانات موجب از بین رفتن مراتع و جنگل‌ها و همچنین از دست رفتن جان هم‌وطنانمان شده است.
این در حالی است که فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی کشور از ابتدای وقوع آتش‌سوزی‌ها تاکنون بارها و بارها اعلام کرده است که یگان حفاظت منابع طبیعی کشور به اطفا حریق هوایی نیاز دارد.
بااین‌وجود گویا هنوز مسئولان مربوطه متوجه مسؤولیت خود در قبال موضوع مطرح‌شده و اتفاقاتی که پی‌درپی در مناطق مختلف کشورمان در حال وقوع است نشده‌اند تا همت کرده و کاری از پیش ببرند.
به همین دلیل است که علیرغم هشدارهای فعالان محیط زیست و حاضران در مناطق مذکور، شاهد آن هستیم که آتش در مناطقی چون منطقه حفاظت شده خاییز، کوه سیاه دشتستان، جنگل‌های کرمانشاه، جنگل‌ها و مراتع گچساران و ده‌ها منطقه دیگر، همچنان زبانه می‌کشد.
علاوه بر این، شواهد حکایت از آن دارد که طی پنج سال گذشته در ایران سالانه حدود ۱۱ هزار ۸۰۰ هکتار جنگل‌کاری صورت گرفته که این رقم نسبت به تخریب جنگل‌ها که سالانه ۱۲ هزار هکتار است، حدود ۲۰۰ هکتار کمتر است که این به معنای تخریب جنگل‌های کشور در درازمدت است.
ضمن اینکه با فرض جنگل‌کاری مجدد و جبران جنگل‌های سوخته دست‌کم حدود ۱۵ سال طول می‌کشد تا یک منطقه جنگل‌کاری شده به درصدی از کارکرد جنگل‌های طبیعی کنونی برسد. بااین‌وجود هنوز بسیاری از مسئولان و متولیان امر عمق فاجعه را درک نکرده‌اند و با دست روی دست گذاشتن به آتش افتاده بر جان جنگل‌ها دامن می‌زنند.
توصیه‌هایی که باید جدی گرفته شود
البته نباید از این نکته غافل ماند که بخشی از این آتش‌سوزی‌ها اجتناب‌ناپذیر است و ممکن است در هر کشور و منطقه‌ای به وقوع بپیوندد. چنانکه مشاهدات حکایت از آن دارند که کشورهایی چون آمریکا، استرالیا، برزیل، یونان، پرتغال و حتی کشور کوچکی چون لبنان هم نتوانسته‌اند به‌صورت صددرصدی از این بلا در امان بمانند.
اما آنچه در این میان حائز اهمیت است این است که با اتخاذ تدابیری می‌توان خسارت‌های به وجود آمده از این بلایا را به حداقل رساند.
به نظر می‌رسد در وهله نخست باید از طریق فرهنگ‌سازی و با بهره‌گیری از رسانه‌های سنتی و نوین مردم را به‌صورت مداوم در معرض محتواهای اثرگذار در این حوزه قرار داد. شاید مردم نمی‌دانند روشن گذاشتن آتش مانده از طبخ کباب و یا حتی پرت کردن ته سیگار روشن در طبیعت تا چه اندازه می‌تواند منجر به وقوع آتش‌سوزی شود. بنابراین لازم است اطلاع‌رسانی پیرامون این موارد و سایر موارد مشابه صورت گیرد تا لااقل آن دسته از عوامل انسانی که به‌صورت سهوی موجب ایجاد آتش در طبیعت می‌شوند را به حداقل برسانیم. در این خصوص توجه به نکاتی ضروری به نظر می‌رسد:
- تحت هیچ شرایطی شیشه و اشیایی که خاصیت ذره‌بینی دارند را در طبیعت رها نکنیم و در صورت مشاهده این‌گونه زباله‌ها در طبیعت اقدام به جمع‌آوری آنها کنیم.
- تا حد ممکن از روشن کردن آتش در طبیعت برای کمپ خودداری کنیم و اگر مجبور بودیم توجه کنیم که قبل از ترک منطقه، آتش حتماً خاموش شده باشد.
- بدون تجهیزات لازم از قبیل کفش مخصوص، آتش‌کوب، کوله‌پشتی‌های پاششی، تن‌پوش‌های ضد حریق و … احساساتی نشده و به دل آتش نزنیم.
- در صورت مشاهده آتش‌سوزی در طبیعت با شماره تلفن‌های ۱۵۰۴ و ۱۵۴۰ تماس گرفته و به یگان‌های حفاظت سازمان‌های متولی منابع طبیعی و محیط‌زیست محل دقیق آتش را در کمترین زمان ممکن اطلاع دهیم.
- آتش‌سوزی‌ها را اگر در همان چند دقیقه نخست گزارش داده و کنترل کنیم، می‌توانیم تا نود درصد شدت خسارت‌ها را کاهش دهیم.
چه باید کرد؟
یک فعال محیط زیست دراین‌باره گفت: با توجه به اینکه مناطقی که اخیراً طعمه آتش شده‌اند اغلب مناطق کوهستانی و صعب‌العبوری هستند که با کمبود امکانات و تجهیزات مواجه‌اند و از سوی دیگر از آنجا که فرارسیدن فصل تابستان احتمال بروز آتش را چندین برابر می‌کند، باید حتی‌المقدور سعی در پیشگیری از وقوع این حوادث داشته باشیم.
محمد درویش ادامه داد: از سوی دیگر، بسیار ضروری است که مناطق و استان‌های در معرض خطر در اسرع وقت به بالگرد اطفای حریق، افزایش دیده‌بانان برای پایش مداوم جنگل‌ها و مراتع مجهز شوند تا در صورت وقوع آتش‌سوزی در اسرع وقت جلوی انتشار گسترده آن گرفته شود.
وی تأکید کرد: واحدهای هوابرد یگان‌های نظامی باید در چنین مواقعی، تشریفات بوروکراتیک معمول را کنار گذاشته و در آماده‌باش کامل برای حضور سریع‌تر در منطقه باشند. ضمن اینکه علیرغم اظهارات موجود، خرید کانادایر در شمول تحریم‌ها قرار ندارد و دولت می‌تواند به‌سرعت برای خرید این هواپیماهای مخصوص اطفای حریق اقدام کند.
درویش در ادامه ضمن اشاره به مسائل حقوقی این ماجرا اظهار کرد: به نظر می‌رسد لازم باشد مجازات سنگینی برای باعث و بانیان آتش‌افروزی جنگل‌ها در نظر گرفته شود و سپس با اعلام این مجازات به افکار عمومی، روند اجرایی مجازاتشان با جدیت دنبال شود تا از عادی‌سازی جرم آتش زدن جنگل‌ها و مراتع در جامعه پیشگیری شود.
بر اساس این گزارش، در راستای سیاست‌های کلی محیط زیست در سند ملی حفاظت از محیط زیست و مطابق بیانات مقام معظم رهبری در این سند، ضروری است سطح آگاهی، دانش و بینش زیست‌محیطی جامعه افزایش پیدا کند که برای تحقق آن، می‌توان با استفاده از ابزار و نهادهای آموزشی همچون رسانه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، خانواده‌ها و…، با شناساندن ارزش جنگل‌ها و مراتع به مردم گام مؤثری در این حوزه برداشت.
